Luiken Ontloken


Er is iets eigenaardigs met luiken voor de ramen. Ze zijn bedoeld om het venster te sluiten, om aantal goede redenen. Meestal blijven ze open. Wanneer heeft u voor het laatst iemand de luiken zien dichtdoen? Misschien in Frankrijk of Duitsland, maar niet in Nederland. Toch zijn er genoeg luiken en blinden bij boerderijen, burgerhuizen, deftige huizen 'van stand' of bij afgelegen herbergen. Sommigen dragen luiken van oudsher; anderen brengen op hun nieuwbouwhuis weer luiken of blinden aan. Ook die blijven open, want hier is het gevelornament van functie veranderd. Het zit er voor het 'mooi'. Dan wordt de zaak egaal van kleur gehouden, of met zoekt fraaie kleuren uit. Er is dan geen binding met de traditie in een streek of met de historie. Het lijkt een eenvoudige zaak, luiken aan huis. Wie er op let en er over leest, merkt dat het niet zo simpel is. Wel interessant, dus ontluiken we een onbekend terrein van blinden en luiken. We gooien ze open.

Vensterluiken dienen om koude of warmte buiten te sluiten en om ongewenst bezoek te weren. Een hedendaagse luikenmaker adverteert er mee 'tegen ongewenste inkijk'. De traditionele houten luiken zitten met haken vast aan de muur als ze opengeklapt zijn. Gaan ze dicht, dan zijn ze van binnen te vergrendelen. Als ze open mogen, worden ze van binnenuit opengeduwd. Bevlogen auteurs zeggen dan "Zij stiet de vensterluiken open". In 1998 kreeg de Vlaming Paul de Wispelaere de Prijs der Nederlandse Letteren. Bij de prijsuitreiking roemde de minister zijn werk en citeerde één zin, waar hij verrukt van was. En jawel: - er kwam een vensterluik in voor! Het heeft dus wel wat. Langdurig gesloten luiken geven een pand een doods uiterlijk. Als ze nog iets bewegen, lijkt het erger. In Eurodisney is het spookhuis dan ook voorzien van (computergestuurde!) klepperende vensterluiken.

Vooral historische panden hebben luiken, maar ook ruilverkavelings- en 'wederopbouwboerderijen' kregen eerst nog vensterluiken. Vooral waar men aansluiting zocht bij een streekkarakter. Waar veel adellijk bezit en landgoederen zijn, zie je dat de luiken dienen om het eigendom aan te geven. In Twente en Gelderland hebben de pachtboerderijen en dienstwoningen van jachtopzieners of boswachters luiken in de kleuren van hun 'heer'. Je ziet in een oogopslag of het erve (of woonhuis) behoort aan de Graaf van Rechteren op Huize Almelo, of bij het bezit van kasteel Weldam of Twickel hoort. De natuurbeschermingsorganisatie Het Gelders Landschap volgt die traditie. Al haar panden dragen luiken met het geelrode embleem.

Het is leuk om naar de luiken en blinden in het Noorden te kijken. Geen havezate, landgoed of borg is gelijk. Waar luiken of blinden voorkomen, dienen ze om meer cachet aan het huis 'van stand' te geven. In het buitenland zie je ook plaatijzeren luiken, vaak voorzien van een open hartje of Franse lelie voor een sprankje licht binnen. Bij de Duitse militaire panden in 'camouflagebouw' als boerderij, gebruikte men stalen luiken. Op zo'n WOII-namaakboerderij bij het Vliegveld Eelde zijn ook ramen mèt luiken op een blinde gevel geschilderd. Dat luik leek open, maar zat potdicht.

Jan Tuttel

eerder verschenen in 't Nieuwsblad van het Noorden, 27 februari 2001

 


Copyright 1995 - 2008 Han Tuttel. All rights reserved.
This material may not be published, broadcast, rewritten or redistributed in any form, including digital,
without the prior consent and written agreement by the author.