Slacht, pacht, zoerkool en pompoenen

     

 

November geldt als een maand van niks. Hij ligt tussen de herfstvakantie en de feestmaand december in en alleen 'echte roomsen' nemen nog een dag vrij. Voor het jonge spul is er Sint Martinus, maar verder? Toch klopt dat idee niet, want er gebeurt best veel in november. Daarnaast zet in West-Europa de nieuwe trend door, waarbij men op zijn Amerikaans Halloween gaat vieren. In 1998 schreven Le Parisien en Die Zeit er al over. Het komt dichterbij, want vorige week belde Omrop Fryslân op die een uitzending maakte over het verschijnsel Halloween. Het hoort thuis op 31 oktober, aan de vooravond van Allerheiligen. Daarmee zijn we bij onze novembermaand, die begint met de RK-feestdagen Allerheiligen en Allerzielen. November geldt als slachtmaand, maar het waterschap schouwt nu ook de watergangen en de pacht moet  betaald worden. Eind jaren zestig kregen we nog de halfjaarlijkse rekening van een ambachtelijk werkend bedrijfje. Eerder betalen hoefde niet; het was gewoonte om dat per mei en november te doen.

De laatste jaarmarkten met kermis vinden in november plaats, de 'koldemarkten' van Meppel, Coevorden, Steenwijk en Lochem of 'koale karmse' (Ootmarsum). Een mooie late herfst staat bekend als 'oudewijvenzomer', naar het Duitse 'Altweibersommer'. Die naam is in Duitsland pas na de Eerste Wereldoorlog in gebruik gekomen, want eerder heette het 'Allerheiligen-sommer'. Allerheiligen is goed te verbasteren, wat hier herkenbaar is in de Aldrillenmarkt of Alderhiltjemaarkt in Winschoten en de Aldrilliggen-Dunderdag van Meppel.

Een verdwenen novembertraditie is het 'zoerkoelsnieden', wat gebruikelijk was op de eerste woensdag. Thuis werd dan zuurkool ingemaakt, in de Keulse pot met de zware 'zoerkoolsteen' op een plankje met gaatjes er bovenop. Het leverde een eigen uitdrukking op. 'Nen kop as nen zoerkoolsteen hebben'  betekent dat je een goed geheugen hebt en goed kunt leren (het tegengestelde van een geheugen as 'n teems hebben).

Maar alles verandert, zodat de zuurkool uit beeld raakte en pompoenen er in schoven. Groot en bij voorkeur oranjegeel. Ze horen bij de viering van Halloween. Qua gebruik lijkt het op Sint Maarten. Qua achtergrond is het een ander type kalenderfeest, dat dicht tegen Allerheiligen en Allerzielen aanschurkt. Halloween is een verbastering van All Hallows Eve, een oud Keltisch feest waarbij de zielen van de doden samen met andere machtige geesten vrij rondwaarden. Ze bevonden zich tussen de levenden. Dit type dodenfeest werd van christelijke zijde bestreden. In de derde eeuw gingen christenen hun eigen gedode martelaren eren, wat in de achtste eeuw veranderde in een feest van ŕlle heiligen. Een eeuw later verhuist Allerheiligen per pauselijk decreet van mei naar 1 november. Halloween, Allerheiligen en Allerzielen gaan nu op de kalender naadloos in elkaar over.

In Amerika en Canada is Halloween een populair feest geworden, waarbij kinderen verkleed als heksen en 'geesten van de nacht' de huizen langs gaan met een uitgeholde, verlichte  pompoen om wat lekkers op te halen. 'Tricks or Treats' is hun toverformule om deuren te kunnen openen. Geleidelijk aan is het griezelelement sterker geworden, wat door twee Halloween-horrorfilms (1978, 1981) versterkt werd. Sinds enkele jaren komt  het feest opzetten in Europa, met pompoenversieringen en Halloweenparties waar je als heks of spook verkleed moet zijn. Van Antwerpen, Berlijn en Leiden tot Parijs en nu Leeuwarden: het wordt geestig op zijn Amerikaans.

Jan Tuttel

 

(gepubliceerd in 't Nieuwblad van het Noorden (Drentse edities) van  dinsdag 2 november 1999)  

 


Copyright 1995 - 2008 Han Tuttel. All rights reserved.
This material may not be published, broadcast, rewritten or redistributed in any form, including digital,
without the prior consent and written agreement by the author.