Slacht,
pacht, zoerkool en pompoenen
      |
November
geldt als een maand van niks. Hij ligt tussen de herfstvakantie en de feestmaand
december in en alleen 'echte roomsen' nemen nog een dag vrij. Voor het jonge
spul is er Sint Martinus, maar verder? Toch klopt dat idee niet, want er gebeurt
best veel in november. Daarnaast zet in West-Europa de nieuwe trend door,
waarbij men op zijn Amerikaans Halloween gaat vieren. In 1998 schreven Le
Parisien en Die Zeit er al over. Het komt dichterbij, want vorige week belde
Omrop Fryslân op die een uitzending maakte over het verschijnsel Halloween. Het
hoort thuis op 31 oktober, aan de vooravond van Allerheiligen. Daarmee zijn we
bij onze novembermaand, die begint met de RK-feestdagen Allerheiligen en
Allerzielen. November geldt als slachtmaand, maar het waterschap schouwt nu ook
de watergangen en de pacht moet betaald
worden. Eind jaren zestig kregen we nog de halfjaarlijkse rekening van een
ambachtelijk werkend bedrijfje. Eerder betalen hoefde niet; het was gewoonte om
dat per mei en november te doen. De
laatste jaarmarkten met kermis vinden in november plaats, de 'koldemarkten' van
Meppel, Coevorden, Steenwijk en Lochem of 'koale karmse' (Ootmarsum). Een mooie
late herfst staat bekend als 'oudewijvenzomer', naar het Duitse 'Altweibersommer'.
Die naam is in Duitsland pas na de Eerste Wereldoorlog in gebruik gekomen, want
eerder heette het 'Allerheiligen-sommer'. Allerheiligen is goed te verbasteren,
wat hier herkenbaar is in de Aldrillenmarkt of Alderhiltjemaarkt in Winschoten
en de Aldrilliggen-Dunderdag van Meppel. Een
verdwenen novembertraditie is het 'zoerkoelsnieden', wat gebruikelijk was op de
eerste woensdag. Thuis werd dan zuurkool ingemaakt, in de Keulse pot met de
zware 'zoerkoolsteen' op een plankje met gaatjes er bovenop. Het leverde een
eigen uitdrukking op. 'Nen kop as nen zoerkoolsteen hebben'
betekent dat je een goed geheugen hebt en goed kunt leren (het
tegengestelde van een geheugen as 'n teems hebben). Maar
alles verandert, zodat de zuurkool uit beeld raakte en pompoenen er in schoven.
Groot en bij voorkeur oranjegeel. Ze horen bij de viering van Halloween. Qua
gebruik lijkt het op Sint Maarten. Qua achtergrond is het een ander type
kalenderfeest, dat dicht tegen Allerheiligen en Allerzielen aanschurkt.
Halloween is een verbastering van All Hallows Eve, een oud Keltisch feest
waarbij de zielen van de doden samen met andere machtige geesten vrij
rondwaarden. Ze bevonden zich tussen de levenden. Dit type dodenfeest werd van
christelijke zijde bestreden. In de derde eeuw gingen christenen hun eigen
gedode martelaren eren, wat in de achtste eeuw veranderde in een feest van ŕlle
heiligen. Een eeuw later verhuist Allerheiligen per pauselijk decreet van mei
naar 1 november. Halloween, Allerheiligen en Allerzielen gaan nu op de kalender
naadloos in elkaar over. In
Amerika en Canada is Halloween een populair feest geworden, waarbij kinderen
verkleed als heksen en 'geesten van de nacht' de huizen langs gaan met een
uitgeholde, verlichte pompoen om
wat lekkers op te halen. 'Tricks or Treats' is hun toverformule om deuren te
kunnen openen. Geleidelijk aan is het griezelelement sterker geworden, wat door
twee Halloween-horrorfilms (1978, 1981) versterkt werd. Sinds enkele jaren komt
het feest opzetten in Europa, met pompoenversieringen en Halloweenparties
waar je als heks of spook verkleed moet zijn. Van Antwerpen, Berlijn en Leiden
tot Parijs en nu Leeuwarden: het wordt geestig op zijn Amerikaans. (gepubliceerd
in 't Nieuwblad van het Noorden (Drentse edities) van
dinsdag 2 november 1999)
Copyright 1995 - 2008 Han Tuttel. All rights reserved.
|