Windmotor


'Natuurontwikkelaars' hebben ook hun proefpoldertjes 'Water als ordenend principe' is het toverzinnetje dat het aanzien van grote delen van Nederland  zal gaan bepalen. Voor je grote oppervlakten overgeeft aan de grillen van de natuur, is het handig om eerst te kijken hoe een en ander uitpakt. Dan doen de natuurbouwers net als de landbouwers voorheen: ze maken een proefpoldertje. Net als voorheen zorgt men voor controle op de gang van zaken. In het geval van 'werken met water' komen er weer poldermolentjes aan te pas. Nu was het in de vaderlandse geschiedenis gebruikelijk om windmolens uit te vinden, die als poldermolens dienden om water uit de polders te malen. Bij natuurbouw worden die windwatermolens gebruikt om de zaak te vernatten. Men draait de zaak om, maar windmolentjes blijven nodig. In het recente kwartaalblad 'Molens' van de vereniging de Hollandse Molen is een noordelijk voorbeeld van zo'n situatie belicht. Onder de titel 'Windmotor helpt natuur in Wolfsbarge', wordt gerapporteerd hoe een gerestaureerde windmotor ingezet wordt voor het opmalen van water in een Groninger natuurgebied in het Hunzedal, Wolfsbarge. Deze metalen windmolen 'Amerikaans model' stond in de Boonspolder in Drenthe weg te roesten. Hij krijgt nu een nieuwe leven en doet het omgekeerde van voorheen. Water inpompen in plaats van uitmalen.

Dat is niets nieuws, want in het natuurgebied De Weerribben worden de kleine windmolentjes op stalen onderstel gebruikt om de productie-rietlanden te bevloeien. Jong riet in de groei, moet in het water staan. De omdijkte rietpercelen worden daarom continue nat gehouden. Daar staan twee typen, de gewone staartmolentjes met vier schoepen en de 'Amerikanen'. Dat is die windmotor, een groter type windmolen met  ronde ringen waarin wel twintig, dertig metalen schoepen zitten, die wind vangen en het spul laten draaien. Wij kennen die windmotoren beter uit de cowboyfilms, waar ze bij een eenzame ranch staan als energiebron. Zulke molens op masten worden nog steeds gemaakt voor gebruik in afgelegen streken.Je kunt met zo'n forse windmotor bijvoorbeeld een koelkastje laten werken.

De kleinere metalen windmolentjes worden veelal in IJlst of  Piershil gemaakt. De vier schoepen worden, behalve van gegalvaniseerd ijzeren plaatwerk, ook van versterkte kunststof gemaakt. In De Weerribben stonden veel vervallen molens, want het onderhoud van de afgelegen dingen schoot er vaak bij in. Vanaf 1988 is samen met Staatsbosbeheer en de riettelers een herstelproject aangepakt. Dat leverde 89 nieuwe of gerestaureerde windmolentjes op. Ze zijn een karakteristiek onderdeel van het rietland. De beide 'Amerikanen' dateren uit het begin van de rietlandbevloeiing in de jaren vijftig.

De Amerikaanse windmotor in het  Hunzedal is van Duitse origine; het is een 'Hercules Metallicus' windmotor van de 'Deutsche Windturbinen Werke' te Dresden. Hij heeft nog een beroemd familielid in Nederland. Hetzelfde merk windmotor, uit 1922, is nog steeds bezig om water uit de Zuid-Hollandse polder Zuidbroek te malen. Als enig overgebleven windmotor in Zuid-Holland, werd deze 'Amerikaan' in 1984 aangewezen als beschermd provinciaal monument. De Groninger windmotor in Wolfsbarge, de Duitse 'Amerikaan' uit Drenthe eigenlijk, werkt andersom dan zijn beroemde broertje. Het zal wel even duren voor hij tot monument verheven wordt.
 

Jan Tuttel

eerder verschenen in 't Nieuwsblad van het Noorden, 12 december 2000

 


Copyright 1995 - 2008 Han Tuttel. All rights reserved.
This material may not be published, broadcast, rewritten or redistributed in any form, including digital,
without the prior consent and written agreement by the author.