Het spiet mie donders dat dizzen historie nich in de Veenkoloniën spölt. Dan was de titel 'De klap den zien klep nich hollen kon' ewest. Mar jao, 't geet zoas 't löp en der komt noe ginnen Grunneger an te pas. 't Geet wal over nen ophaalbrugge den vot mus.

Aj in oen auto deur Drenthe broest, wi'j voortmaken. Der mut wat vaart achter zitten, want dat geköttel kuj ja nich meer hebben. Ie mut der nich an denken daj met de snikke veur het personenvervoer, of met nen törfschip met vracht op reis mussen. Die tied hew ehad.
Dee olle verkeerswegen, de kanalen ligt der nog volop. Gao veur de aorigheid even nao waor bruggen, dammen of viaducten over het water bint: onmeunig völle! Mar meestentieds geet de weg gewoon vedan en mark-ie niks meer van zonnen overgang.
Jao mangs wal, aj zonnen rebbelbrugge overgaot, waor de plaanken oe zowat um de oren vleegt. Over zonnen brugge wol ik het hebben. De buurt zee dervan dat het zonnen lawaai was: "As dee dikke trekkers en eerappelwagens der over davert, dan geet het der òf!" zeeden ze, "Nich mooi meer en gin doon aj der neust woont". Lawaaioverlast midden in het wiede open laand van Drenthe - geef door eem acht op. De leu zetten met witte varf op den ophaalbrug "Dit is geluidshinder". De brugge mus dus vot en dat is heur elukt. Hee is naotied ok ofebrökken - deur het Oranjekanaal ligt op den stee noe nen dam met nog 'n apat fietsbrugje.

Mar laow under mekaar eem eerlijk wezen: zol zonnen hekel aan nen brugge allenig kommen deur lawaaioverlast? Woj dat echt geleuven? Noh, muj zölf ok weten - aj mar van mie annemmen wilt dat der méér bie zat. Dizzen brugge over het Oranjekanaal wus tevölle. En wat nog slimmer was: hee vertelden het ok deur en juust daor wodden de umwonenden zat van. Dat geraotel en gerebbel van den ollen brug met planken wegdek zat vol verhalen over vrogger. Over hoo leu van boeten Drenthe actiever waren dan de Drenthen zölf. Over slimmigheid van vrögger bie Orvelter boeren oet de buurt en zuksmeer. Dat wol gineen meer heuren. De brugge den zien klep nich hollen kon, tekenden zo zien eigen doodvonnis.

Het begun allemaol in de 19de eeuw, toen volk van alle kaanten ankwam um de Drentse venen te exploiteren. An het 'broene gold' van Drenthe kon good verdeend wodden, meenden de investeerders. Um het veengraven an te pakken mussen der kanalen en wieken kommen. Veur de ontwatering van het hoogveen en veur de anvoer van de neudige spulderij en veur de ofvoer van törf, vanzölf.
Aan de oostkaante was Stad al 'n tiedje gangs, mar der kwamen meer kanalen oet westelijke en zuidelijke streken op het veen an en daormet wodden ok de invloed van aander volk groter. Zo heetten Emmer-Compascuum vrogger nen tiedje Fries-Compascuum. In 1852 wodden de Drentse Ontginnings- en Middenkanaalmaatschappij opricht deur kapitaalkrachtige leu oet Dordrecht. Het kantoor zat daor ok. Ze wollen in Drenthe geld verdenen an de kanaalgraverie en an 'het an snee brengen' van 't veen underweegs. Dat völ slim tegen. In 1858 was het kanaal zo wied ekommen, tot waor noe Oranjedorp ligt. Het gaf nog nen heel gemieter umdat het kanaalwater te hoog holden wodden mus. Daorum kon der weinig veen vergraven wodden. Allennig Schoonoord kwam na 1854 as nen kleine veenkolonie in de beene. De brugge klepperden dat verhaal aajt in 't roond. Het kanaal was gin succesverhaal.

De brugge wus ok wat oet de 16de eeuw. Toen mussen de keuren van de boermarke op schrift vastlegd wodden. Mondelinge ofspraoken golden noch meer, was van hogerhand verordonneerd. In 1563 was der zonnen keur kommen met buren van Orvelte. Coert Bijstervelt was het d'r nich met eens en wol den willekeur wal op papier zeen. Dan kon he der wark van maken.
Jan Knuppel, een van de etten notabene, zee dat het nich méér veurstelden dan iets wat veur tiedelijk ofpraot was. Der was niks van opschreven. Bijstervelt was der nich biester gelukkig met, mar hee kon zo niks bewiezen. Dee boerenslimmigheid was ginnen besten beurt en de brugge vertelden dat honderdoet. Leedvermaak raotelde oet de brugplanken omhoge.

En nog wat: in 1917 was zo'n 500 ha laand ontgonnen onder Zwiggelte en Orvelte deur de Algemene Landexploitatiemaatschappij. Dat was nen Amsterdàmse underneming, jeuzelde de brugge. Zien gerebbel en gerevel dreeiden der aajt op oet, dat de meeste activiteiten en initiatieven deur leu van boeten Drenthe ondernummen bint en dat de boeren in de buurt vrogger wal slim dachten te wezen, mar nich wieder kieken konnen dan het ende van heur wupkarre.

Der bint gunnen west, dee mangs lusterden naor wat zonnen dik honderd jaor olle brugge te zeggen har. Ie zagen zukke leu dan an de kanaalkaante pauzeren, of vissen of anderswat niks doon. Dan zee de brugge nog wat extra's over 't anknooien bie de stichting Orvelte. Dat in dattig jaor tied, der van de goeie ideeën over het museumdorp niks terechtkommen was. Dat het nen schaande was dat 't spultje tegen faillissement an zat. Toen wodden de leu oet de streek slim hellig. De brugge wodden geluudshinder verweten en ze stopten de oren dichte. Het end van het liedje ken ieleu.

'De brugge den zien klep nich hollen kon' is vot. Wat he vertelden is waor en zal in de historie vast liggen blieven.
Mar … der ligt nòg nen olle ophaalbrugge, wat dichter bie Orvelte. Aj der overhen riedt, muj toch mar eem good lusteren. Ie weet mar nooit met zonnen historie daor.

Harmjan van Steenwijk

(Drentse Courant/Groninger Dagblad 20/03/99)