Het is wal nen christelijk symbool, want veurtied zetten ze wat anders hen as windvane. Nen windwiezer was vrogger teglieks nen weerwiezer, umreden dat het toen het enigste meteorologische instrument was.
Der bint wal aandere christelijke windvanen vanzölf. Nem nen bazuinengel of nen zwaon. Den bazuinengel als windwiezer steet in nen Pruus op Evangelische Karken en de zwaon kuj zeen as windwiezer op karken van Lutherse snit.
Noh, ie weet wat der op de karken steet en waor aj het verschil in vinden könt. Man noe wieder: waorum is het haantje op verscheiden plekken verdwenen? Veuroet dan, grootsheid van dikke leu? Van adellijke families dee heur wapen as windvaan boven alles oet wollen hebben steken?
Het is begonnen in de tied toen de christelijke karken zowat allemoal windhanen op heur torens zetten gungen. Zo vanof de 9de eeuw, wat starker wodden in de 11de eeuw.
Officiële duvelbanneres van de kark trokken roond en gungen het wark van de duvel te lief. Ze jaagden hum vot oet de umtrek van mensen. De karken met de christelijke haan as symbool gaven an dat het wark van de duvel daon was. Hee was der oetschupt. Dat meenden ze in elks geval.
Mar de duvel löt zich nich votsturen. Hee kröp eem vot; eem oet het zicht, mar hee verdwient nooit. Op nen zeker moment, völle later, deuk de duvel weer op.
De duvel was op zeuk naor nen prooi. Op nen minnen dag in de weenter zat-he met ne glas foezel in nen harbarg argens op de greens van Grunnen en Drenthe.
Harmjan van Steenwijk
Waorum der peerden op karktorens staot
Meestentieds hej nen kark in oen dorp met nen torenhaan as windwiezer.
Boven op het töpke van de karktoren steet nen goldglimmende hane, den niks anders heuft te doon dan angeven waor as de weend votkump. Hee is windwiezer van zien vak en de hane döt zukswat al meer dan doezend jaor.
Den haan kump dus meestentieds veur as windwiezer op de torens van karken, gemeentehoezen, kastelen en zukswat, zoj denken. Nee dus, zo makkelijk is 't nich! De veurzitter van de Stichting Olle Grunneger Karken zee lest zölf op de lokale radio, dat van al zien karktorens der 40% nen torenhaan hebt en 60% wat anders.
In Zutfen en in Leer kuj mooie veurbeelden zeen. En der is nog meer. Mangs hebt gereformeerde karken an de zeekust nen schip as windwiezer op de toren. Daor in Leer hebt de leu dat ok ezene en ze hebt der nen verske op maokt:
Zo ongeveer wal, daorum hej leeuwen as windvaan in t Grunninger laand. De geslachten Lewe en von In- und Kniphausen voerden ne leeuw in heur wapens. Mar wieder? Ja, okee ok nen vis as windwiezer in Visvliet. En peerden dan? Ie hebt peerden as windwiezer op de Martinitoren, in Zuidlaren, Noordlaren, Peize, Gieten en op het koor van de kark in Eelde. Daor steet bovenop wal het torenhaantje. Met dee peerden boven op de karktorens, tot op de Martinitoren an too, is wat loos…
Deur de oetbreiding van karken, kapellen en kloosters gung het onmeunig hard met de greui van de torenhanen. Samen met kruus en den golden bol op de toren waren dee dree het symbool van de christelijke leer en ze staken boven alles oet. Daor was de duvel nich bliede met. Het gung hum te rap. Zo heinig an was-he zien heidenen kwietraakt, umdat het christendom zo greuide. De macht van deuvel wodden slim minder.
He verscheen in de gedaante van nen olle kerel, nen peerdekoopman in lange zwatte jas, den de boerderiejen ofgung om old vee op te kopen. Dizzen zwatten kerel trok rond en overnachtten in harbargen. Hee lusterde wat het volk zee. Hee keek oet naor inhalig volk en naor ofvallig karkvolk, mar veural naor de kniepstuvers bie boeren en burgers.
Nen oerstommen, mar rieke jonge boer har het grootste woord. Over dikbetaalde karkbanken van zien familie, zodat ze veuran in de kark zitten konden. Over het goldbeslag op de Biebel en het gewicht van de golden sieraden en andere snuusterij van zien vrouw.
En as de olleleu oet de tied kwamen, dan kwam der nog völle meer los. "Muj mar es kieken, as het zo wied is", lalden he. De duvel scheuf neust hum en flusterde: "Ik kan oe helpen om eerder rieke te wodden. Het is feitelijk gin meuite". "Wat woj dan", bromden de boer terugge. "Nen weddenschop: peerdjerieden", antwoorden de man in de zwatte jas. Beiden trokken zich toen terugge in ne donkeren hook van de gelagkamer en smoesden wat.
Op nen zundag daornao zag het karkvolk dat de karkdeuren al wiedwagen lös stunnen. In de verte kwamen opeens twee kerels te peerd anrennen.
Een was den dommen, jonge boer; de andere was de kerel in zwatte jas. De boer lag veurop. He wol ok als eerste op 't peerd bie 't altaar wezen, want daor verdeenden he nen barg geld met. Achter hum heurden-he 't gesnoef van het andere peerd, dat wal vleugels kregen hebben kon!
In een flits galoppeerden de duvel hum veurbie, rechtoet de kark in. Het boerenjong schruk, trok scheef en leup zich te pletter op 't karkmuurtje. Het peerd sleug over de kop en hee brak zien nek.
De man in de zwatte jas sprung met peerd en al op 't altaar en vleug toen de trap umhoge, de toren in. He leut nen rookspoor en nen locht van zwavel achter. He kwam bovenoet, op het topje, waor he de torenhaan votschupte.
Toen zetten he zich met het peerd òf - en in enen rondvlucht raakten he verscheiden torenspitsen, waor de torenhanen der allemaol of gungen. Bie Eelde kwam-he op het dak van de kark bie 't koor terecht; het topje haalden-he nèt nich.
Nòg kuj zeen waor de duvel op het peerd langs west hef. Waor hee met zien peerd terechtkwam, bint noe peerden als windwiezer. Het leverde nen olle zegswieze op, dee onbekend bleven is: "Daor wil ginnen haan meer greuien". Dat kump deur de leste sprongen van de duvel in dizze streken.
(Drentse Courant/Groninger Dagblad 28/04/99)
Copyright 1995 - 2008 Han Tuttel. All rights reserved.
This material may not be published, broadcast, rewritten or redistributed in any form, including digital,
without the prior consent and written agreement by the author.