De legende van het bronnetje op 't Groote Zand 

Heel, heel lange terug in de tied gung der nen verhaal roond in Drenthe over 'het verbörgen paleis van gold en edelstenen'. Ie könt oe veurstellen, dat zukswat benaom in trek was bie leu die het slim stoer hadden. Bie volk, zeg mar, dat de kost mie mekaar mus scharrelen met gestaorig anknooien en hard pokkelen. Volk dat een leven har zunder franje en ok zunder oetzicht op wat betters. Op de schraole groond kon ginnen riekdom wassen, zodat het dreumen van riekdom in dat 'verbörgen paleis van gold en edelstenen' overbleef. Dan ha'j in elks geval nog nen paar mooie ogenblikken veur oezölf. Bie dat verhaal heurde ok nen schone jonkvrouw, den vastzet was in dat paleis. Aj heur vrie kriegen konnen, mochten je de hele boudel an kostbaarheden holden en metnemmen. Kiek, zukswat maakten zonnen dreum nog mooier dan 't al was!

Zoas het heurt in legenden is d'r nen slöttel bie, nen soort van anduding hoe a'j achter het geheim kommen könt. In 't verhaal dat de ronde deu, wodden aajt zegd dat in nen stokolden boomstronk nen oelegat wezen mus, waorin je zeen kon waor dat paleis verbörgen lag. Noh, zonnen stronk muj mar net treffen. Het kon in nen old boerbos liggen, mar kon op nen ollen eekwal staon. Zo heinig an wodden het gewoonte dat leu dee op pad mussen, mangs van het de weg ofgungen as ze nen olden boom zagen. Dan keken ze even of d'r ok nen oelengat in zat. Doezend keer was dat nich het geval, mar het verhaal bleef rondgaon - dus bleven de leu toch kieken. In 't Norgerholt, in 't Lieverderbos, in 't Mantingerbos, in de Holten, 't Asserbos, in de böskes an de Reest, op de olle eekwallen bie Anlo -overal waor nen ollen stronk wezen kon. Verscheiden kiepkeerls, lappiesjeuden en ander volk bie de weg hadden zo al heel wat holt beklopt en bekeken. In gin honderd jaor waren ze wat tegenkommen, waorin je nen glimp zeen kon van dat verborgen paleis van gold en edelstenen. Toch bleef dat verhaal deurverteld wodden. Het mùs ja wal waor wezen, of nich dan?

Het doerden lange, mar het kwàm der nen keer van. Twee kwaojongs, buulen nog, struunden deur het holt bie heur dörp um vogelnussies oet te halen. Dee beiden troffen een gat in nen olle eekenboom, dat nen vrömde inschien had. Het leek wal of d'r wat glinsterde daorbinnen. Umreden van het heersende biegeleuf an witte wieven, gleunige keerls en ander gevaorlijk spul, haalden ze heur grote breur van het laand op. Nen stevig boerenjong den nargens benauwd veur was, nog veur ginnen kwaoien bolle of de duvel zölf. Zienen naam was Berend Bulkens.

Berend zee tegen de beide knapen dat ze op ofstand blieven mussen. Her grote breur zol allenig kieken gaon. Nao wat geheister kwam Berend hogerop in den ekenboom en stak zienen neuze in dat gat. En met was-he vot - asof he naor binnen tròkken weur! 

Berend kreeg het geveul dat-he in nen dikken storm terecht kommen was, het soesde en bulderde hum um de kop en hee kneep zien ogen stief dicht. Hee vun gin holvast en mieterde in nen onmeunige lege ruumte hen en weer, en op en neer en dreeiden in de rondte, zodat he al zien benut van tied en ruumte kwiet was. Inenen wodden het rustig en he vun zukzölf weer in een  ruumte met nen stark blauwig licht. Hee heul zien ogen nog dichte, mar zien neus wodden de zeute geur van viooltjes gewaar. Hee deu de ogen mar lös, um te kieken wat der gangs was. Het was waor wat de leu al honderden jaoren verteld hadden: Berend stun helendal betoezeld in nen hogen zaal met dat vrömdblauwe licht - in nen soort van paleis! Fluwelen gedienen, kostbaar meubilair van het mooiste holt, nen taofelblad inlegd met lapis lazuli, schalen van jade en aander mooi spul. Berend wus niks van jade en lapis lazuli of vanzölf, mar het leek hum almaol aorig schier too. He keek veurzichtig um zich hen en schruk aldernaost toen nen stem, den klunk as nen zulveren belletje, achter hum zee :"Zo, zijt gij daar eindelijk?"  Nen prachtig mooi oetgedoste juffer in nen gewaad met golddraod deurweven, kwam op hum of. Van Berend Bulkens zien stoerheid was niks meer over, hee stun te trillen op zien benen. Zien strot zat dicht, zien sloekerd  was körkdreug en dus zee he niks weerum. "Gij hebt twintig tellen tijds om uw afwezigheid te verklaren. Waar waart gij zo lange?", zee de schone juffer, den wat hellig leek te wodden. Berend stun as verlamd en zee weer niks. Nao twintig tellen heurden he zeggen "Uw tijd is om. Het is nu te laat" en met begunde ze reren, alderverschrikkelijkst. Nen onmeunige stroom traonen vulden de hele zaal en leup over naor andere delen van het paleis. De jonkvrouwe gung al deurhuulend vot en leut Berend stokstief en stom van schrik en ongeleuf staon. Het water van de traonenvloed steeg al meer en meer - en verdomd as het nich waor is: Berend verzeup ter plekke!

Dizze boerenzeun har het geheim van het 'verborgen paleis van gold en edelstenen' naovertellen könt, as-he mar wat zegd har. Drenthe har nen rieke boerenrepubliek wezen worden könt, as den Berend Bulkens zien kaken nich stief op mekaar holden har! 

Het verhaal van het 'verborgen paleis van gold en edelstenen' besteet nog steeds. Toch ku'j vandage nen dag zeen, dat dizze geschiedenis waorgebeurd is. Mangs is het verdeet en de traonenvloed van dee jonkvrouw met heur golddeurweven gewaad zó allebassens groot, dat der nen bronnetje ontspringt waor nen kleen, smal loopje oet kump. Het ligt op het Groote Zand, an de peerse paolkesroute van het Drentse Landschap. Het loopje holt nao een meter of tiene, twintig op as het water weer in de bodem verdwient. Dit bronnetje van de traonenvloed is tot op heden het enige zekere bewies van het 'Verborgen Paleis van Gold en Edelstenen'.
 

Harmjan van Steenwijk
(Drentse Courant/Groninger Dagblad 09/02/00)