Goeiemiddag allemaal, welkom bij de 45^ste  aflevering van dit  informatieve programma 'Van Dingen & Deuntjes' op Radio LOEP. Een programma 'dat ergens over  gaat', zoals u hoorde. In deze maand, waarin iedereen de kop vol heeft van de terreuraanslagen met alle ellende, plus de naklap met economische onzekerheden en dreigende oorlogstaal, gaan we toch maar gewoon aan de gang.  

We hebben het vandaag over tabak en pijproken - en wat daar achter en omheen zit. Nouja, 'gewoon' zult u zeggen, die tabak is helemaal niet meer zo gewoon, want het roken wordt overal ten strengste ontraden of zelfs verboden..Pijprokers horen in een reservaat, als zeldzame en bedreigde zoogdiersoort. We zochten ze in hun 'reservaat' op en vroegen de erkende en geoefende pijproker, wat voor plezier hij aan de pijp beleeft en welke soort en smaak tabak pijprokers verkiezen.

U hoort straks interviews met leden van het Asser Pijprokers Gilde met de naam 'Hoe Langer Hoe Liever'. Dit Pijprokersgilde kent leden van Emmen tot Eelde en Haren. Maandelijks komen ze bijeen in café-restaurant 'De Tijd' in Assen en beoefenen gezamenlijk de kunst van het pijproken. U hoort wat de crux  is van een pijprookwedstrijd, volgens internationale regels..Over de hele wereld wordt tabak gerookt en pijprokersgildes vindt je in bijna alle landen. 

De basis van alles is de tabak, een landbouwproduct dat door boeren in warme landen geteeld wordt. De oogst, de bladeren, wordt vervolgens door de tabaksindustrie verwerkt tot kerftabak, kauwtabak, snuiftabak of sigaren. In dit programma houden we ons bij de pijptabak. Die valt onder de kerftabak, want de tabaksbladeren wordt op maat gesneden voor gebruik. Shag is fijner gesneden dan pijptabak. En Duitse pijptabak is weer breder gesneden dan de Nederlandse merken. 

De smaak van de tabak wordt bepaald door het soort tabaksblad, door de manier van verwerken (drogen en fermenteren) en door bijzondere verwerkingen (tabaksbladeren drenken in wijn of whiskey voor extra smaak, of fruitsmaken toevoegen)..Ook door de wijze van branden in de pijp en -in mindere mate- door het soort en model tabakspijp.

Een beetje pijproker groeit vanzelf naar zijn favoriete smaken toe. Hij ontwikkelt ook een voorkeur voor bepaalde soorten tabakspijpen, want daarvan heeft-ie er wel een stuk of tien - tot tachtig. Vijftig gram pijptabak kost van 9 gulden tot vele tientallen guldens. Een goede tabakspijp kost honderd gulden, oplopend tot ruim duizend gulden voor speciale modellen of materialen.  

Tabak en pijproken, gewone onderwerpen vandaag - maar met een geweldig verhaal achter die soorten en smaken. Wij horen alles daarover uit de mond van een vakman, Riepko Toxopeus van de Koninklijke Theodorus Niemeyer in 'Stad'. Hij is verantwoordelijk voor de inkoop van tabak (dan praat je over een werkterrein van 30  landen), de kwaliteitsbewaking en de ontwikkeling van nieuwe producten. Hij zit ruim dertig jaar in het vak van 'tabakker' en kent alle kneepjes. Ook waarom Deense merken tabak anders van karakter zijn dan de Nederlandse pijptabakken. 

Wereldwijd roken een miljard mensen tabak. Veel landen beuren schatten geld aan tabaksaccijnzen. De tabaksplant is 's werelds meestverbouwde niet-voedselplant en geeft boeren een goed inkomen. De tabaksplant levert ook meer werkgelegenheid op dan enige ander geteeld gewas. In de tabaksindustrie werken ruim 100 miljoen mensen.

Tabak en pijproken, gewone onderwerpen en toch heel bijzonder. We gaan op weg met de Nashville Teens met 'Tobacco Road'

historie tabaksteelt en pijproken 

'Tobacco Road' door de Nashville Teens. We gaan op pad naar het begin: de tabaksplant. Hij hoort bij de Nachtschadefamilie en is verre familie van de aardappel en de tomaat. Van oorsprong groeit het gewas in Noord-Amerika in het wild. De rookkwaliteiten van de tabak waren al bekend bij de Maya's. Er is een afbeelding van een rokende priester uit de 3^de eeuw bekend. Het roken van kruiden gebeurde bij diverse volkeren al voor 't begin van onze jaartelling.  

Na de ontdekking en de exploratie van Amerika, kwam de tabaksplant naar Europa. Het 'toeback suygen' in de Nederlanden kwam vooral in zwang door studenten en zeelieden. In de 17^de eeuw zijn al pijprooktaferelen geschilderd. In die periode ontstond een compleet nieuwe industrie in Holland: het vervaardigen van tabakspijpen, toen de gebakken kleipijp. De lange Gouwenaar, een stenen pijp met 'lakpunt'  is daar een nazaat van. Hij wordt nog steeds geproduceerd en men rookt er nu wedstrijden mee.  

Hoewel ons klimaat niet ideaal is, ging men in Nederland ook tabak verbouwen. De eerste sporen van de 17^de eeuwse inlandse teelt zijn in Zeeland gevonden. De tabakscultuur kreeg een plek in het teeltplan de boeren, maar de productie concentreerde zich meer en meer op de zandgronden.. De eerste droogschuren voor tabak stonden in de omgeving van Amersfoort en op de westelijke Veluwe. De tabaksteelt kwam tot bloei rond Amersfoort en bij Nijkerk, Wageningen, Arnhem, Rhenen, Culemborg, Hattem en Elburg.  

Tabak verbouwen was bij uitstek geschikt voor het kleine gezinsbedrijf. Er was weinig kapitaal voor nodig en het leverde het hele jaar door werk op. De oogst werd opgekocht door rondreizende kooplieden, die het verkochten aan de tabaksspinnerijen en -kerverijen in Amsterdam.

Begin 19^de eeuw was er verschil in teelt tussen de 'vette' soorten tabak en de lichtere soorten, die beter geschikt waren voor de sigarenmakerij. In 1740 werd in de kerngebieden op 40% van de grond tabak verbouwd. Intussen werd ook tabak uit de Britse koloniën en andere landen ingevoerd. De inlandse tabaksteelt kwam geleidelijk aan zijn eind in de tweede helft van de 18^de eeuw. De boeren schakelden over op rogge, boekweit, graan en aardappelen. Veel tabaksboeren werden aardappelboeren, met een goede afzet naar de grote steden. In Amerongen is de historie bewaard gebleven in het tabaksmuseum.  

De huidige bekende tabaksnamen als van Nelle, Douwe Egberts en Theodorus Niemeyer zijn begonnen bij de kruiderijen uit de koloniën. Hun winkel in comestibles en koloniale waren had ook tabak, die ze zelf sneden en verpakten. Daar hoort u straks meer over.

Voor we naar de 'erkende' pijprokers van tegenwoordig gaan,  horen we eerst van een oude en beroemde pijproker, die ze intussen zijn pijp afgepakt hebben: 'Mr Popeye' door Eddie Bo

intro pijprokersclubs 

Om in de stemming te komen lieten we mr. Popeye nog even opdraven. Wat die man met zijn pijp kan! 

Eigenlijk is het fenomeen tabakspijp een hele uitzending waard, want je hebt zo geweldig veel soorten en vormen. Ook de gebruikte materialen lopen uiteen, van glas tot zilverbeslag.. Je hebt de waterpijp waar je met meerdere rokers aan kunt zitten, de gewone Goudse kleipijp die in Nederland al 4 eeuwen in gebruik is, het Amerikaanse maïskolfpijpje (de 'corncob' van heer Ollie B.Bommel), porseleinen pijpenkoppen (waar vaak politieke taferelen op geschilderd waren), de zeldzame gebeeldhouwde meerschuimpijpen (een kostbaar bezit in een aparte foedraal) en een heel scala aan houten pijpen.

De meeste houten pijpen komen van de wortelblokken van de bruyerestruik, maar je hebt ook olijfhouten of kersenhouten tabakspijpen. Elk land heeft zijn type pijp, zodat het verzamelen van soorten en modellen tabakspijpen al een erkende hobby is geworden 

Geoefende pijprokers hebben meerdere pijpen. Voor de diverse soorten tabak, zoals mixtures of baai, voor verschillende momenten van de dag en voor diverse gelegenheden. En dan praten we nog niet de verschillende smaken tabak.

Dat laten we doen door de erkende pijprokers, leden van het Asser Pijprokers Gilde 'Hoe langer Hoe Liever', bijeen op hun maandelijkse clubavond  De interviewtjes vonden plaats op een mooie zomeravond, op het balkon van hun clubcafé 'De Tijd' in Assen.

Na de 'pijprokerspraat' draaien we het nummer 'Ogdens' Nut Gone Flake Tobacco' van de Small Faces en dan komen we in Groningen aan de praat met tabaksmelangeur Riepko Toxopeus.

Maar we gaan eerst naar Assen.

En terwijl u de muziek uit het tabaksland Zimbabwe hoort, van zanger-componist Thomas Mapfumo,  meldt ik u dat we aan het eind van het uur 'Van Dingen & Deuntjes' over tabakken en pijproken zijn gekomen. Dank aan de leden van het Asser Pijprokers Gilde en aan Riepko Toxopeus,  melangeur of 'blender' zo u wilt van de tabakken bij de Koninklijke Theodorus Niemeyer te Groningen voor hun medewerking. We hadden vandaag echt met de vaklieden en kenners van tabakken en pijproken te maken! 

In de tabaksteelt en tabaksbewerking zit een hele geschiedenis, net als in de consumptie van dit genotmiddel. Er zijn dan ook diverse tabaks- en tabakspijpenmusea in Europa. In de stad Groningen vindt u het 'Niemeyers Tabacologisch Museum', samen met het Groninger Scheepvaartmuseum. In Gouda zetelt het tabakshistorisch museum 'De Moriaan'. Amsterdam heeft zijn 'Pijpenkabinet en Smokiana'. Bij de Belgen vindt u tabak- en pijpenmusea in Geraardsbergen, Wervik en Sint Niklaas. In het tabaksland Frankrijk zijn tabaksmusea in Parijs, in Bergerac en in Mahlberg in de Elzas. Het beroemde 'Musée de la Pipe' staat in de stad van de bruyèrepijpen St. Claude en zelfs het Zwitserse Lausanne kent een tabaks- en pijpenmuseum 

Als u verderweg wilt, kunt u in Ontario terecht, in Cuba en in Turkije, dat een hele tabaks- als tabakspijpenhistorie kent. Keus genoeg. 

Op internet zijn diverse Engels- en Franstalige websites over tabak, pijproken en het verzamelen van tabakspijpen, tabaksdozen en andere attributen. Op de Sherlock Holmes-website (www.sherlock-holmes.org) .is een apart hoofdstuk gewijd aan zijn pijprokerij.. 

Over veertien dagen vindt het  wereldkampioenschap pijproken plaats in Engeland. De 'World Cup Pipe Smoking'  wordt op 13 en 14 oktober a.s. verrookt in het paviljoen van Ascot Racing Course. Vergeet uw deftige hoed niet mee te nemen daar. 

Dit was dan de september aflevering 'Van Dingen & Deuntjes'; samenstelling, teksten en presentatie Jan Tuttel, techniek Willem van Dijk.  

Volgende maand 21 oktober is dit programma er weer: In de wijnmaand gaat het dan over de wijnen en veel wat er mee te maken heeft. 

Bedankt voor het luisteren  - en steek eens een vredespijp op.