Goeiemiddag,
't Is dik november en
alles wat deze maand 'in zich'
heeft, is al ruimschoots uw
deel geworden. Dit uur gaat
het alleen en uitsluitend óver
deze novembermaand. Hij zit
net als oktober en december
nog aan de oeroude telling
vast: November komt van de
negende maand, net als oktober
de achtste was en december de
tiende. Dat gold in de tijd,
toen het jaar nog in het
voorjaar begon, zeg maar in
maart en dàn klopt die
maandnummering weer.
Latere grootheden
besloten dat het nieuwe jaar
bij Christus' geboorte zou
beginnen, dus omstreeks
kerstmis - al is ook met die
datum heen en weer geschoven
in de loop der geschiedenis.
De term AD, Anno Domini, het
jaar Onzes Heren, is pas in
gebruik geraakt, toen men met
de geboorte van Christus het
nieuwe jaar liet aanvangen.
Nouja, na een paar
eeuwen getouwtrek, werd men
het erover eens, dat een vers
jaar toch maar op 1 januari
moest beginnen, en dat het zou
stoppen op 31 december. Ik
meen, dat in 1917 overal ter
wereld het nieuwe jaar op
dezelfde datum begon. Nou dat
was wat! Maar wel handig
eigenlijk. Je kunt nu alleen
op de datumgrens nog twee keer
oud& nieuw vieren, door
even heen en weer te floepen.
Die rare nummering is
gebleven, zodat onze elfde
maand November, immer nog de
negende, heet. Niks van
aantrekken en gewoon op de
elfde van de elfde de Prins
Carnaval kiezen. Of op
diezelfde datum met Sint
Maarten gaan 'lichie lopen'.
Of een dag eerder, als je niet
op zondag lichie mag lopen.,
van deze of gene - zoals het
geval was in de wijk Marsdijk
te Assen. Afgelopen zaterdag
10 november was het wáterkoud,
de lichielopers aan de deur
verrekten van de kou, de
begeleidende papa incluis. In
plaats van snoep en een
mandarijn, hadden ze eigenlijk
wel een bordje erwtensoep
verdiend!
Dames en heren, we
lopen intussen op de zaak
vooruit.
De novembermaand is
het thema van dit uur. We
hebben nogal wat keus, want
wat is die novembermaand al
niet!
Ik noem de volksnamen
in Nederland en Vlaanderen van
november: Slachtmaand,
Bloedmaand, Jachtmaand,
Allerheiligenmaand en
Zieltjesmaand., Windmaand,
Nevelmaand, Wintermaand en
Sprokkelmaand. In
Vlaanderen kent men ook nog de
Smeermaand, vanwege de
feestelijkheden van de
muziekgezelschappen die St.
Cecilia als patrones hadden en
dit plechtig
vierden op de 22ste
november. Het feest ging
gesmeerd met flinke
hoeveelheden bier.
In de collectie
bijnamen bespeurt u allerhande
activiteiten, die in november
gebruikelijk zijn, of waren.
Verder hoorde u nogal wat
soorten weer voorbijkomen, die
deze maand kenmerken. Wind,
storm, nevel, winter - toe
maar! Maar het klopt - ook dit
jaar weer - want in de eerste
week waren we al sneeuw van de
auto aan het vegen - en
stonden we ook al ijs te
krabben. Precies dat
voorschotje op de winter, waar
november zo sterk in is…
We spraken al even
over de heilige Sint
Cecilia,
beschermheilige van
kerkzangers en muzikanten, en
over Sint Martinus, op wiens
naamdag in het Noorden des
lands het 'lichielopen'
beoefend wordt. November telt
nog meer erkende
RK-feestdagen, zoals
Allerheiligen en Allerzielen,
Sint Hubertus (patroon
van de jagers), Sint
Willibrordus (de heilig
verklaarde 7de
eeuwse bisschop, die ook in
Nederland zijn kerstenend werk
deed), Sint Katarina (ook Sint
Katrien genoemd) en Sint
Andreas (Sint Andries in de
volksmond). En niet
onbelangrijk voor de
gelovigen: eind november
begint de Adventsperiode., op
de vierde zondag voor kerst
-dus vaak de zondag dicht bij
Sint Andries. De protestanten
zetten er op 7 november nog de
Dankdag voor Gewas &
Arbeid naast (of tegenover,
weet je veel).
Kijken we even véél
verder weg, dan hebben we in
Amerika Haloween, dat trouwens
ook steeds meer
door de commercie naar
Europa wordt overgeplant. Dat
Haloween valt niet toevallig
ook zo omstreeks Allerheiligen
en Allerzielen. Het heeft van
oorsprong eveneens met zielen
en geesten van gestorvenen te
maken, al is het aardig
afgedwaald van de christelijke
'roots'.
In het werelddeel
Amerika vieren ze in Canada en
de Verenigde Staten ook Thanksgiving
Day als nationale
feestdag. Met de datum van dat
feest is in de laatste paar
honderd jaar ook wat
geschoven, maar in Amerika
valt Thanksgiving Day nu op de
laatste donderdag in november.
In Canada valt het officieel
op de tweede maandag van
oktober, maar ik weet
eigenlijk niet of ze daar dan
nog veel aandacht aan
besteden.
Tot slot van de
religieuze evenementen noem ik
nog even de Mohammedaanse Ramadan,
die in november begint. De
datum van die periode wordt
bepaald aan de hand van de
maanstanden, zodat er geen
vaste datum voor is. Wij
kennen dat verschijnsel
trouwens beter van het
paasfeest, dat ook over de
kalender heen en weer schuift.
Nou, is november een
drukke maand of niet?
In dit uur hebben gaat
het over 't weer van november,
vroeger en nu, over de
heiligen en hun
feestelijkheden (dan wel
folklore) en we doen er wat
mooie sterrenbeelden bij. Het
is wel jammer dat er geen
mooie-meisjesnaam aan deze
maand vast zit. Met name in
het Engels heb je voornamen
als April, May, June, Julie en
in het Duits ook nog Auguste,
maar november? Ja, toch een
eretitel: 'Miss
Ganzenhoedster' in Coevorden
kennen we, gekozen op de
traditionele ganzenmarkt begin
november.
We gaan met de muziek
in deze aflevering van 'Van
Dingen & Deuntjes' vooral
de kant van het weer op.
Luistert u naar Skik met
'Klotenweer'.
Nou, de toon is gezet
door Skik met 'Klotenweer'.
Reken er maar op dat
het fraaie herfstweer voorbij
is. U moet een tijdje teren op
de herinnering aan de warme en
vaak mooie oktobermaand,
notabene de warmste in
Nederland sinds het begin van
de weerregistratie in 1706. In
deze maand is de pret voorbij,
niet alleen omdat de
wintertijd donkere avonden
brengt, maar gewoon omdat de
zon minder kracht heeft en
minder lang te zien is. Hij
komt nog maar een uur of negen
boven de horizon uit. November
telt gemiddeld maar zo'n 55
zonne-uren. In oktober had je
d'r nog meer dan honderd!
Goed (sprak hij
opgewekt), tijd voor een
zonnige uitzondering - wat
temperatuur betreft dan. In
1994 was de novembermaand met
een gemiddelde temperatuur van
10.2 graden Celsius, de
warmste sinds het begin van de
bij het KNMI bekende metingen
sinds het jaar 1706.
Ja, precies waar kent u
dat jaartal van. Straks komt
het er nog van dat elke maand
een record laat zien sinds de
metingen vanaf ……. U vult
het jaartal maar in. Kunnen we
d'r vast aan wennen!
Terug naar de
actualiteit:
Sombere dagen komen nu
bij bosjes voor. Nattigheid
meten we zelfs 'bij bakken
tegelijk', want november telt
-in de weergemiddelden - als
de natste maand van het jaar.
Ik had het zonet over
die waterkou op zaterdag 10
november j.l., toen de
kindertjes met lantaarntjes
langs de deuren gingen, maar
dat hoeft geen standaard te
zijn. November kent ook warme
perioden, vaak bij betrokken
hemel, maar dat is 'aan komen
waaien'.
Het meteovolkje spreekt
dan van 'transportwarmte'. Dat
wil zeggen, dat met een
aankomend en passerend
lagedrukgebied even een portie
zachte lucht aangeblazen
wordt, vaak uit het
zuidwesten. Het voelt dan warm
aan, want het kan nog 20 C.
worden.
Máár, bij het weer
is er altijd een maar, dat
genoegen duurt maar even.
Binnen een uur of wat is het
weg. Achter het bijbehorend
koufront knalt de noordelijke
stroming er dan in en wij -
als bijna-kustbewoner- krijgen
dan een serie buien van zee op
ons dak. Vaak plensbuien met
hagel en natte sneeuw. Het
voorproefje kwam begin deze
novembermaand al.
Ik zei
'bijna-kustbewoner' en qua
weer merk je dat ook. Wij
zitten nu direct onder de
invloed van de zee. Onze
gemeente Tynaarloo ligt maar
een kilometer of 30, 40 van
het Noordzeewater af.
Bij een beetje stevige
bovenwind schuiven de
wolkengevaarten met hun natte
lading razendsnel over land,
waar ze hun vrachtje lossen.
Overdag nattigheid maar 's
nachts, als het flink is
afgekoeld, kun je in
Noord-Drenthe zomaar een pak
sneeuw cadeau krijgen. De hoge
spierwitte ijstoppen van die
kastelen van wolken zie je ver
boven zee al zitten,
bijvoorbeeld als je op de A28
bij ons in noordelijke
richting rijdt. Het levert wel
een schitterend schouwspel op.
Eerlijk is eerlijk èn:
we zitten op de eerste
rang.
Hoewel het in andere
wintermaanden ook flink kan
stormen ( de periode
oktober-april noemt men wel
het stormseizoen), telt
november nog als de
stormmaand. Een bekende
novemberstorm uit onze
historie is die van 13
november 1972. Heel wat bossen
gingen toen plat in onze
buurt. Nu nog is hier en daar
na te gaan waar dat gebeurde,
vooral als men niet opnieuw
traditioneel ging inplanten
maar de spontane verjonging
toeliet. In een deel van het
landgoed de Vosbergen in de
landgoederengordel van
Eelde-Paterswolde is dat
effect bijna dertig jaar na
dato nog te herkennen. In het
routegidsje van de officiele
bewegwijzerde
'Landgoederenwandeling
Eelde-Paterswolde' wordt u er
nog op attent gemaakt.
Dames en heren, ik
duik met u nog wat verder in
de weergeschiedenis van
de novembermaand.
Vooral achteraf is het lekker
griezelen bij verhalen over
bar en boos weer 'van
voorheen'.
Over de weerhistorie
van de afgelopen eeuwen kunnen
we te kust en te keur
rondscharrelen in de 2920
bladzijden, van de vier
verschenen delen van de schitterende
serie boeken van J. Buisman:
"Duizend jaar weer, wind
en water in de Lage Landen'.
Hij is trouwens
met zijn beschrijvingen
gevorderd tot het jaar 1675.
Buisman heeft nog
drie-en-een-kwarteeuw eeuw na
te pluizen, maar dat wordt
steeds makkelijker door een
betere weerregistratie. U weet
nog tot wanneer het KNMI
officieel kan terugkijken,
jawel tot….
In onze 'Vaderlandsche
geschiedenis' is het verhaal
van de rampzalige St.
Elisabethvloed
overbekend. De hele Groote of
Zuid-Hollandse Waard verdween
en waar eens vruchtbare
gronden lagen, ontstond toen
de Biesbosch. Tientallen
dorpen gingen ten onder en
duizenden mensen verdronken. U
kent ongetwijfeld ook het
verhaal van het kindje dat
aanspoelde in een wiegje en
dat door een heen en weer
springende kat in evenwicht
werd gehouden? Die dijk waar
dat arme wicht gevonden werd,
zou zodoende aan de naam
Kinderdijk gekomen zijn…
Waar het om gaat - en
wat de annalen uit de 15de
eeuw over die novemberramp
melden - is het volgende:
Op 18 en 19 november
1421 woedt er een opmerkelijk
zware noordwesterstorm,
gevolgd door een hoge
stormvloed (Geen springvloed,
zoals men nu weet). Het water
stond door het natte winterse
weer al hoog. Grote delen van
Holland, Vlaanderen en Zeeland
liepen onder water en ook
werden veel huizen door de
orkaan weggeblazen, tot in
Tiel aan toe.
Bij deze storm gevolgd
door stormvloed gaat de hele
Zuid-Hollandse of Groote Waard
-zo ongeveer alle land tussen
Dordrecht en Geertruidenberg,
verloren. Het eens zo
bloeiende landbouwgebied wordt
een prooi der golven. Mede
doordat de dijken ondermijnd
waren door het 'darinck
delven', het zoutputten graven
in het veen achter de dijk.
Eeuwenlang deden legendes de
ronde dat de zee 72 dorpen had
verzwolgen en dat er wel
honderdduizend mensen
verdronken waren. Edellieden
raakten al hun bezit kwijt. De
stad Dordrecht komt een eiland
te liggen en is zijn rijke
achterland in een klap kwijt.
Godvruchtige prekers zien de
ramp als straf voor de zonde.
In hun sterke verhalensfeer
wordt het aantal slachtoffers
en het aantal verwoeste dorpen
daarbij vaak sterk overdreven.
Allemaal dingen die uit
onderzoek achteràf, naar
voren gekomen zijn.
Later bleek dat er
definitief 17 dorpen ten onder
waren gegaan. Het aantal
slachtoffers zal niet meer dan
vierduizend geweest zijn. Maar
een ramp was het wel, met
allerlei onverwachte
gevolgen.Niemand wilde of kon
het totale dijkherstel en
inpoldering betalen, dus bleef
het water na 1424 -bij een
nieuwe storm en overstroming -
alleen baas. Dorpen en
kloosters worden opgegeven. De
mensen trekken zich terug uit
het gevaarlijke gebied. De
Groote Waard werd een soort
binnenzee en later een
moerasdelta met kreken,
geulen, eilandjes.
De rivier de Waal kwam
dichter bij zee te liggen, en
wordt dus korter met naar
verhouding meer verval. De
Waal slijpt zichzelf dieper
uit, ten koste van de
watertoevoer voor Rijn en
IJssel . De slechte
bevaarbaarheid van de IJssel
in de 16de en de 17de
eeuw, waar de Hanzesteden
Zutphen, Deventer en Zwolle
dan over klagen,
is deels toe te
schijven aan de gevolgen van
die novemberstormen van 1421
en 1424, toen de Biesbosch
ontstond en de Waal dichter
bij zee kwam te liggen.
Zo'n negentig jaren
later beschrijft een Italiaans
koopman, op bezoek in
Dordrecht, vol verbazing hoe
er kerktorenspitsen boven het
water van de zee uitsteken!
Meer dan een eeuw
later, in 1549, reist een
karavaan hoog Spaans
gezelschap met keizer Karel V
en zijn troonopvolger Philips
door de Nederlanden. Na het
bezoek aan Antwerpen en Breda
maken ze een boottochtje om
het wonder van de Hollandse
dijken te aanschouwen. Maar
keizer Karel en Philips zien
ook wat anders: een paar boven
water uitstekende kerktorens..
Wat je noemt 'even
naargeestige als sprekende
herinneringen aan de ooit zo
roemloos verdronken Grote
Waard'. Aldus J. Buisman in
zijn standaardwerk 'Duizend
jaar weer, wind en water in de
Lage Landen'..Allemaal gevolg
van de novemberstorm en de St.
Elisabethvloed in de 15de
eeuw.
Nou, dit verhaal mag
best even bezinken - om in
watertermen te blijven. We
doen er wel wat storm bij. U
hoort achtereenvolgens:
-Etta
James met Blowin' in the Wind
-The
Doors, met Riders in the
Storm.
De wind waait u nog om
de oren, eerst met Etta James
'Blowin' in the Wind' en toen
met the Doors in 'Riders on
the storm'. En ik heb nog meer
wind in petto.
We hebben het dit hele
uur over de novembermaand met
zijn kuren, eigenschappen en
straks nog een batterij
heiligen. Ik hou het nog even
bij storm en wind, want de
ouderen onder u weten nog wel
hoeveel bossen platgingen bij
de novemberstorm van 1972. Dat
was op 13 november en de storm
woedde vooral in het Noorden.
Wat er nog aan bossen bleef
staan kreeg de definitieve
opdonder bij de volgende
voorjaarsstorm. Met name op 2
april 1973, toen het net zo
hard tekeer ging. Door de
grote hoeveelheid hout die
ineens los kwam, stortte de
houtmarkt in,.weet ik nog.
In die tijd moest alle
gesneuvelde bos ook weer zo
snel mogelijk ingeplant
worden, want het systeem van
'spontane verjonging' in open
plekken in het bos, was nog
geen gemeengoed. Wettelijk
mocht het geloof ik, toen ook
niet. Toch is 't
wel gebeurd op een
plekje aan de rand in de
landgoedbossen van 'De
Vosbergen'. Temidden van de
resterende Douglassparren en
ander naaldhout staat een
gevarieerd bos, opgeschoten
uit die spontane verjonging,
die dertig geleden mocht
plaatsvinden.
Trouwens, heeft u ooit
in een bos gelopen waar om je
heen boomtoppen afknappen en
andere bomen afbreken of
ontwortelen?
Het overkwam ons een
keer, toen de storm van 2
januari 1976 opstak, in het
Kniphorstbos bij Anloo.
Levensgevaarlijk;
je weet niet waar je
lopen of vluchten moet. Alles
is ineens onveilig - en als boomtoppen of bomen omdonderen, is de weg ineens
versperd. Ik ben gek op bomen
en bossen en mag graag de wind
door de bomen horen, maar dat
was toen een heel angstig
uurtje.
Terug naar november.
Ik heb de zware stormenlijst
van het KNMI erbij gehaald (de
'Zwart'e lijst zeg maar) .
Tussen 1911 en 2000
waren er zeven zware
stormen in november; de
laatste in 1983 maar in de
jaren twintig van de vorige
eeuw had je er al vier te
pakken.
Dan heb ik de November
toptien van het KNMI nog van
internet geplukt.De warmste
novembermaand was in 1994, de
koudste hadden we in 1921. Het
verschil tussen de gemiddelde
maandtemperatuur loopt van
10,2 C. tot 1.3 C.. Niet niks
dus.
De somberste
novembermaand kregen we in
1976
op ons dak (na de hete
zomer , weet u nog). Amper
20,5 uren zon in de hele
maand, tegen 112,6 uur zon in
1989 tijdens de zonnigste
novembermaand sinds 1911.
(Hee, waar is het heilig
KNMI-jaartal 1706 gebleven?)
Om de grote
verschillen in het
weerkarakter van deze maand te
benadrukken nog even het
droogje en natje. De natste
novembermaand was in 1944 met
183,2 mm neerslag, tegen
slechts 14.9 mm in de droogste
november van 1955.
Tot zover de
weerstatistieken. Die zijn
vooral leuk als je je d'r wat
bij voor kunt stellen. Ik laat
u dus even nadenken over de
genoemde jaren en dat kan bij
de volgende vracht winderige
muziek:
Luistert u
achtereenvolgens naar:
-Alex
Vissering met 'Haarfst in
Westerwolde'
-Fransien,
die zingt 'Al waaien de pannen
bie mie van 't dak'
-Straotklinkers
met 'As 't boeten stormt'
Drie keer mooie
streektaalmuziek over wind en
storm, door Alex Vissering,
Fransien en de Straotklinkers.
Temidden van welk weer
dan ook in de novembermaand
spelen zich de vaste tradities
af. Activiteiten die gebonden
zijn aan een vaste datum op de
kalender. Bijvoorbeeld omdat
het naamdag van de heilige is.
Maar - zo zijn wij ook wel
weer - als het ons niet
uitkomt, doen we het op een
andere dag.
Voorbeeld?
Sint Maarten,
oftewel Sint Martinus op 11
november viel dit jaar op een
zondag. Tegen donkerworden op
die dag, gaan de kinderen dan
met een lichtje en een liedje
langs de deur om snoep en
ander lekkers in te zamelen
Een aantal
orthodox-strengelovigen hier
en daar maakten hevig bezwaar
tegen dit gebruik op hùn
geheiligde zondag. Zij eisten
die dag op zonder die drukte
van kinderen aan de deur.
Grote trammelant in de
nieuwbouwwijk Marsdijk in
Assen, die hierdoor beroerd in
het nieuws kwam. Om de lieve
vrede te bewaren is dus een
dag eerder met lichies
gelopen. Elders, óók in onze
gemeente,. gebeurde dat ook.
Maar dan minder om principiële,
dan om pragmatische redenen,
want op zaterdag zijn de
winkels open. En waar is de
eerste run van de kinderen
vaak naar toe? Juist, naar het
winkelcentrum, want daar is de
grootste buit binnen te halen.
De buren komen wel aan het
eind van de ronde -behalve bij
de hele kleintjes, die met pap
of man meegaan. Zij gaan wel
eerst de buren bijlangs.
Het lichie lopen is
een traditie in de Noordelijke
helft van ons land. Vroeger
liep de grens ergens in
Noord-Twente en noordelijk van
het Y in Amsterdam. Tien jaar
geleden zag ik echter al
kindertjes met lichtjes lopen
en zingen in de Plantagebuurt,
zo rond Artis en bij de
Hollandse Schouwburg in
Amsterdam. En dit jaar zag ik
op zondag 11 november een hele
meute met lichies lopen en
zingen in Hengelo, in Twente.
Mijn familie vertelde dat dit
gebruik in Twente sinds kort
nieuw is ingevoerd door een
RK-school Titus Brandsma (de
zeven kinderen van de roomse
overburen deden hun uiterste
best) en door de Vrije School
elders.
In Tiel lopen
schoolkinderen ook met
lampionnetjes, maar eigenlijk
weten ze niet precies waarom.
Ze zingen ook geen Sint
Maartensliedjes, maar algemene
lichtjesliedjes. De
'folkloristen' kunnen zich dus
weer buigen over de vraag of
dit nou een echte traditie,
folklore of neo-folklore is.
Maar, nòg een maar
dit uur, in streken waar het
Sint Maartenslopen niet zo
wijd verbreid is, is het
'nieuwe gebruik' om kinderen
van hun zakken snoep beroven
óók nog niet doorgedrongen.
In november 1999 had de
Drentse Courant op de
voorpagina een zeskoloms kop:
"Berovingen teisteren
viering van
Sint-Maarten". En jawel
hoor, nu in 2001 liepen er
wijkagenten de zaak in de
gaten te houden bij de meute
kindertjes met hun lichie.
Er zijn nog meer
traditionele zaken met het
lichie lopen. Vanwege het weer
heb je twee mogelijkheden: een
papieren lampion met een echt
kaarsje vliegt in de fik en
het stokje blijft over, òf:
in regen en wind floddert de
lampion aan flarden en het
stokje blijft over. Ook dingen
die bij het lichielopen in de
novembermaand horen.
Hoe dat allemaal uit
kan pakken, bezingt onze eigen
Willem Dijkema van Radio
LOEP ( en uitbater van café
'Het Keerpunt' in Spijkerboor)
in een eigen Sint
Maartensliedje.
Mooi verhaal van
Willem Dijkema niet?
Uit het leven gegrepen
ervaringen met een Sint
Martinus-lichie, waarvan door
allerlei pech en toestanden
alleen het stokkie maar over
blijft. Het leuke van vaste
tradities is, dat ze zich
aanpassen aan moderne tijden,
aan andere omstandigheden.
Sinterklaas is daarvan het
beste voorbeeld. Hij blééf,
het geloof in hem bleef - ook
toen de kachels en
schoorstenen verdwenen toen er
huizen gebouwd werden met
centrale verwarming.
Zo zijn de Sint
Martinus-lichies
in de uitgeholde bieten
veranderd in kleurige
lampions, maar nog wèl met
een kaarsje. De papieren
lampions zijn kwetsbaar en
minder weerbestendig dan een
forse knol, dus ging het vaak
mis met dat kaarsje. Toen
plantte men een
fietsachterlichtje met een
batterijtje onderin, maar bij
regen werkt dat ook niet
optimaal. En geen kind heeft
geduld om het lichtje weer
goed te prutsen. Toen kreeg je
lichtjes aan een draadje aan
stok, waar de batterij in het
handvat zat. Je knipte je
lichie dan aan en uit, naar
behoefte. Die weerbestendige
lichies aan een stok kun je nu
ook in de winkel kopen.
Het blijft interessant
om de ontwikkelingen op 11
november bij Sint Maarten te
volgen. Ik hoef op deze zender
niet te vertellen, waarom die
traditie, dat kinderfeest
eigenlijk, ontstaan is.
Er is nog wat op de
elfde van de elfde maand,
namelijk de start van het
carnavalsseizoen. Je moet dat
eigenlijk in de zalen in het
zuiden meemaken, om de echte
sfeer te proeven. Met name in
Eelde-Paterswolde is het
vieren van carnaval in zwang
geraakt sinds de komst van de
Rijksluchtvaartschool naar
Vliegveld Eelde, begin jaren
vijftig in de vorige eeuw..
Met de hele vloot
lesvliegtuigen kwam ook zo'n
80% van het vliegend,
technisch,
administratief
en onderwijspersoneel
uit Noord-Brabant over. In
Paterswolde zijn toen twee
nieuwe woonwijken voor hen
verrezen, inclusief een
RK-kerk en RK- lagere school.
De Brabanders namen hun eigen
gebruiken mee, waaronder
carnaval. Ze waren ook goed in
het bouwen van praalwagens,
waarvan vooral het Eelder
Bloemencorso toen profiteerde!
Maar (de derde maar
dacht ik dit uur)- we zitten
met de tradities al midden in
de maand. En november begint
al met twee RK-feestdagen:
Allerheiligen en Allerzielen.
Ik heb op school gezeten en
gewerkt in regio's waar op 1
november alle roomse
klasgenoten en collega's vrij
kregen. Allerheiligen gold
toen als een officiele
feestdag voor het
RK-volksdeel, net zoiets als
Hemelvaartsdag nu nog voor
iedereen geldt.
En - misschien bij ons
belangrijker aan het worden -
begin november heb je Haloween
aan de overkant van de
Atlantische Oceaan. Onder
invloed van de commercie en de
veramerikanisering komt dit
geval ook hier naar toe. Te
beginnen bij kinderpartijtjes
en bij feestelijkheden van de
yup-jongeren
Haloween komt van All
Hallow's Eve en heeft van
oorsprong Keltische invloeden,
maar het gaat over de geesten
en zielen van de doden die in
deze tijd terugkeren naar de
aarde en rondom ons
vertoeven.Vandaar dat
spokerige en heksengedoe bij
Haloween in Amerika.
In de christelijke
traditie blijft het bij Allerheiligen
en -inderdaad- ook Allerzielen.
De wortels van het
Allerheiligenfeest lijken te
liggen in een oeroude
godenverering, waarbij ze
allemaal bedankt werden voor
de goede diensten. Bij
Allerzielen werden vroeger in
Limburg zelfs lichtjes
aangestoken, zodat de zielen
van de overledenen hun weg
beter zouden vinden. Ook
sproeide men wijwater over de
graven en brandde daar
kaarsjes. Hoe meer kaarsjes op
het kerkhof, hoe meer zielen
werden voortgeholpen.
We gaan de sfeer
proeven in Amerika. U hoort Lou
Reed met 'Haloween Parade'
Lou Reed met 'Haloween
Parade' en dan zijn we aan het
begin van november. Het wordt
tijd om de overige bijzondere
novemberdagen de revue te
laten passeren.
Meteen op de derde
november vinden we Sint
Hubertus op de
kalender. Hij is de
patroonheilige van de jagers.
Zijn verering groeide van het
Vlaamse land uit, via
Frankrijk naar Duitsland. Hij
was als prediker actief in de
8ste eeuw,
wat hem de eretitel
'Apostel van de Ardennen'
opleverde. Diverse plaatsen en
ook herbergen zijn naar hem
genoemd.
Over hem wordt de
legende van het krusidragend
hert verteld, die de heidense
jager tot inkeer bracht.
Deskundigen zeggen dat deze
legende aan een ander heilig
type, veel eerder zelfs (in de
2de eeuw) moet
worden toegeschreven. Ergens
in de middeleeuwen zijn de
heiligenverhalen door elkaar
gehaald. Hindert niet.
Sint Hubertus is nog
steeds goed voor bedevaarten,
plechtige ommegangen en meer
profane feestelijkheden. Ooit
gold hij in Vlaanderen ook als
patroon van de Kempense
mussen- en mollengilden, de
verenigde mussen- en
mollenvangers.
Ernest Claes vertelt
in een van zijn boeken dat de
pastoor van Wolfsdonk, die een
verwoed wildstroper was, zijn
strikken aan Sint Hubertus
wijdde. En warempel: hij ving
er ook méér in! Daarna toog
menig stroper bij hem ter
kerke om dat kunstje ook te
leren…
Sint
Leonardus
zit op 6 november. Het zal me
niet verbazen als de
sterrenregen van meteorieten
die voor half november voorbij
komt, daarom de 'Leonïden'
heten. De dag daarna is Sint
Willibrordus aan de beurt. Hij
wordt aangeroepen tegen
allerlei kinderziekten. Sint
Maarten kennen we al. Zijn
actieradius is af te lezen aan
de vele Sint Martinuskerken,
waarvan wij de Martinitoren in
'Stad' wel het beste kennen.
De laatste vee- en jaarmarkten
van het jaar zijn vaak een
Sint Maartensmarkt..
We stuiven verder over
de kalender. Op de 25ste
vinden we Katrien, of
Sint Katarina, die
zowel tegen huidziekten
aangeroepen wordt, als door
'trouwlustige' meisjes, die om
een goede man komen smeken. Op
deze dag is het volgens de
volksweerkundigen afgelopen
met de herfstregens en kan de
winter beginnen. Ook het vee
moet nu uit de wei : Op Sint
Katrijn moeten de koeien aan
de lijn' (op stal dus).
Als we wat mindere
heiligen overslaan, komen we
op 30 november uit bij
Sint Andreas
of de heilige Andries. Hij
stierf de kruisdood en daarom
is een bepaalde kruisvorm naar
hem genoemd. Het barst in
Nederland van die dingen, want
bij elke spoorovergang staan
Andreaskruisen. Een tijd lang
was het in het zuiden
gewoonte, dat de boeren op
deze dag de pacht aan de kerk
moesten betalen. Vandaar het
scheldrijmpje: "Sint
Andries, papengewin en
boerenverlies!"
Er is ook wat moois,
maar dan op de avond voor Sint
Andries. Men zegt dat alles
wat je dan droomt, ook
uitkomt. Er is zelfs een soort
'formule' beschreven die de
trouwlustige wichter 's
avonds, uitgekleed en in het
donker, moesten opzeggen voor
ze in slaap vielen. Nouja, u
probeert het maar, op de nacht
voor de 30ste
november, de dag van Sint
Andries.
En nog wat, als u een
tak van de kersenboom op die
dag in het water zet (de Sint
Andreastakken) en met de kerst
ziet bloeien, belooft dat
geluk en voorspoed voor uw
hele familie èn in de stal-
zegt het volksgeloof.
Na deze positieve
draai aan het eind van
november, doen we nog eens
zo'n kunstje over het weer.
Reinhard Mey mag
'slim bar weer best lieden' en
zingt daarover in het
'Sauwetterlied'
Nou was dat positief
of niet, Reinhardt Mey met
zijn 'Sauwetterlied'?
Er zit in de
novembermaand ook veel moois
verborgen. Veel daarvan hebben
we afgelopen uur bij de kop
gehad, maar wat sterren
betreft wat het nog wat mager.
Die sterrenregen, de Leonïden
zijn genoemd, maar toen ze d'r
afgelopen week waren, was de
hemel bewolkt. Volgend jaar
nieuwe ronde, nieuwe kansen.
Zelfde tijd, zelfde hoogte.
Wat u wel langer kunt
zien, is het wintersterrenbeeld
'Orion'. De jager voor
'de stier met het rooie oog'
en met een gordel om, met drie
sterren erin. Het is een
schitterend schouwspel, qua
patroon aan de hemel, maar ook
omdat er allerlei verborgen
dingen inzitten, die je met
een verrekijker pas ziet.
Verder zit er veel
kleurenbeweging in. Orion is
een genot om naar te kijken 's
winters. Eh…
misschien wel een keer
bij heldere hemel en enige
vrieskou- of zo. Want u weet
het: 'Sint Andries brengt de
vries!'.
U hoort intussen mijn
geliefde eindtune 'Up jumped
the devil' door de band van
Gabe Chen. Met al die heiligen
deze maand kan dit duveltje er
nog wel bij!