Goeiemiddag, of goeiemorgen als u dat 'middag' nog te ruig in de oren klinkt, u luistert naar het maandelijkse documentaireprogramma van Radio LOEP. Elke maand een ander thema en in deze meimaand helemaal een bijpassend onderwerp: Vrouwen. Nog mooier eigenlijk - het thema is 'Vrouwen Van Naam'. Het is tegelijkertijd een geweldig uitgebreid onderwerp, waarbij  verschillende verwachtingen gewekt kunnen worden. Zo schuift er nu iemand dichterbij de radio in de hoop dat Pamela Anderson even goed belicht gaat worden. Verderop veert iemand overeind, want met zó'n thema op zondag wordt de legendarische  'Majoor Bosschart' van het Legers des Heils vast wel enige eer gegund. En elders komt een kribbig medemens in de benen en snibt: "Zukse programma's bint zeker weer deur nen kerel maokt; mus verbeuden wodden!".  Diegene, die nu op de A28 naar zijn autoradio luistert en voor zich uit mompelt "Ach, ook hier al aandacht voor de Mariamaand?" - ja, die slaat de spijker op zijn kop. 

Want waarom speciale aandacht voor vrouwen in de meimaand? Wat zit daar achter?  Nou, dat mag je wel een hele oude traditie noemen. Een traditie die te maken heeft met het voorjaar, met de lentemaand - met nieuw leven en met vruchtbaarheid. In vele religies en in het bijgeloof wordt dit element direct gekoppeld aan vrouwen. Of beter gezegd: aan maagden en moeders. Voor hen is deze meimaand van belang en in de RK kerk is deze maand vanouds de Mariamaand, sinds 1784 officieel de O.L. Vrouwmaand. Er is nu extra aandacht voor de Mariaverering, wat met name in een bekend bedevaartsoord als het Vlaamse Scherpenheuvel tot aanzienlijke drukte leidt. Een ander element in deze meimaand-vrouwenmaand is Moederdag. Deze 'vaste prik' op de jaarkalender -de tweede zondag in mei-  is in 1914 in Amerika ingevoerd en in de jaren dertig in Nederland en België overgenomen.. Maar:  Moederdag is wèl in mei op de kalender gezet! 

Om een goede keuze te kunnen maken, is aan de vrouwelijke collega's bij deze omroep gevraagd wie ze wilden voordragen. Als 'Vrouw van Naam' kwam Aletta Jacobs naar voren, die ook nog eens uit het Noorden komt. Zij krijgt dus extra aandacht. De rest van de kandidaten is zeer gevarieerd, zodat we toch in categorieën gaan kijken. Vrouwen als moeder en echtgenote komen zo aan bod, maar ook vrouwen in moderne beroepen. Met name het verhaal van de vrouwelijke piloten in een macho-wereldje is interessant en onthullend. Verder kijken we naar religieuzen en heiligen van vrouwelijke kunne, als Hildegard van Bingen en de heilige Barbara, die onvergetelijk zijn. Dan grazen we verder in de politieke wereld met 'Vrouwen van Naam', waartoe behoren: premiers en gekroonde staatshoofden, maar ook invloedrijke echtgenotes en maîtresses van presidenten of koningen. Namen?  Nou neem Bloody Mary, de 'Iron Lady' = Margaret Thatcher, sommige Amerikaanse First Lady's of Madame de Pompadour.  

Specifieke 'Vrouwen van Naam' zijn bijvoorbeeld Amalia Earhart (de eerste vrouw die de Oceaan overvloog), Beate Uhse (de 'pornomama' van Duitsland) en Romy Schneider (de tragische filmster, die niet los kwam van haar Sissi-imago). Hun verhalen zijn boeiend en kenmerkend voor de afgelopen tijd. Kijk, er is natuurlijk veel meer. Vrouwen die goede werken doen en deden, of die voorlopers waren in hun vak of tak van sport. Maar dat is eigenlijk niet onderscheidend genoeg. We hadden het kunnen zoeken in symboolnamen als 'Kaatje', 'de Nel',  een 'tiep-Miep' , een 'dom blondje' en natuurlijk de 'excuus-Truus', maar dat heeft weinig om het lijf. Het zegt niet zoveel.

Nee, we nemen nu 'virtuele' vrouwen, die als symbool van hun tijd gelden en onverwoestbaar zijn als jonge 'Vrouwen van Naam' - te weten : Pippi Langkous en Barbie.  Zij zijn echt tóónaangevend  èn maatgevend: Barbie zeker!  Al met al een vol programma, vrouw-, man- en diervriendelijk, duurzaam, was- en kleurecht en voorzien van allerhande muziek over vrouwen - door mannen. Zij doen dit uur het zware werk. 
Het begint met Fats Domino : Ain't that just like a woman

Fats Domino zette de toon met "Ain't that just like a women". En het miegelt van de vrouwen dit uur. Als je zéker wilt weten welke vrouwen 'naam gemaakt hebben', of ze een plek in de wereldgeschiedenis verdiend hebben, kijk je naar het verleden. Ik kom dan op de proppen met twee bijzondere vrouwen 'van voorheen', die in de huidige maatschappij nog steeds een rol vervullen. Ik stel aan u voor: Hildegard von Bingen, die ruim 900 jaar geleden leefde, van 1098 tot 1179. Haar geschriften, haar muziek en haar mystieke en heelkundige nalatenschap wordt nog steeds gebruikt. De New Age-beweging heeft zich delen van haar werken min of meer toegeëigend. Vervolgens komt Barbara Dioscorus aan de orde. Zij leefde kort en belabberd in de derde eeuw, maar is thans zeer actief als beschermheilige van gevangenen, van de artillerie, van mijnwerkers ('Bergleute') en van mondharpmakers.

Hildegard von Bingen was abdis, mysticus en een van de eerste vrouwelijke componisten. Haar composities, geestelijke muziek in de trant van Gregoriaanse gezangen, worden na 900 jaar nog uitgevoerd en op CD uitgebracht. Ze werd als tiende kind geboren in een Duits dorp en, zoals gebruikelijk als het gezin zoveel kinderen niet voeden kon, werd ze aan de kerk opgedragen. Hildegard was een bijzonder kind. Ze had al vroeg visioenen. Toen ze 8 jaar werd, kreeg ze een religieuze opvoeding. Op haar 38^ste kreeg ze de leiding van een abdij. Na haar veertigste kreeg ze openbaringen waarin de kosmos en het hele leven en de natuur helder met elkaar verbonden bleken. Dit leidde tot religieuze teksten, tot muzikaal werk en tot natuurheelkundige inzichten, die van kruiden tot edelstenen voerde. Alles had zijn plek en zijn bestemming.

Hildegard von Bingen wilde dat de RK-kerk haar visoenen voor geldig verklaarde en correspondeerde daartoe ook met hoge geestelijken. De paus kreeg zodoende van haar denkbeelden te horen en gaf  toestemming om het te laten drukken. Ze schreef wetenschappelijke verhandelingen, ook van medische en sociale aard. Als wij nu het hebben over flegmatieke of melancholische karakters, spreken we haar woorden. Het meest opmerkelijke is wel haar positieve kijk op de sexuele verhouding man-vrouw. De kloosteroverste beschreef als eerste het vrouwelijke orgasme, wat paste in een goede wijze van voortplanten. Notabene - dit was in de middeleeuwen. Een tijd waarin vrouwen een ondergeschikte rol werd toebedeeld. Hildegard van Bingen was de uitzondering: zelfs vooraanstaande mannen kwamen bij haar voor advies en goede raad.

Hedendaagse onderzoekers, als Oliver Sacks, menen uit haar werken te kunnen afleiden dat ze ook leed aan ernstige en langdurige migraine-aanvallen. Het kan verklaren waarom zij zulke opmerkelijke en intense visioenen kreeg. Hoe dan ook, Hildegard von Bingen is een 'Vrouw van Naam', wier nalatenschap 900 jaar na dato nog volop benut wordt. Op internet heeft ze duizenden vermeldingen en precies dit weekend vindt er in Konstanz in het Dominicaner klooster Zoffingen een groots "Hildegard-Treffen" plaats.  

De volgende historische 'Vrouw van Naam'  vinden we nog verder terug in de historie, in de 3^de eeuw, in Romeinse tijden toen het Christendom slechts een kleine, religieuze beweging was. Barbara was de oogverblindende dochter van  Dioscorus, een rijk man die behoorde tot de keizerlijke lijfwacht te Rome. Hij wilde haar uithuwelijken en tot die tijd mocht niemand haar aanschouwen. Vader Dioscorus sloot zijn dochter op in een geblindeerde toren.

Dochter Barbara bekeerde zich tot het Christendom en verlangde slechts drie kleine muuropeningen: voor God de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.  Hiervoor werd ze gestraft, geslagen en gepijnigd, maar ze volhardde daardoor nog sterker. Haar vader sleepte haar voor het gerecht, die besliste dat ze de bestaande goden moest gehoorzamen en haar godsdienst moest afzweren. Wat ze weigerde. Dioscorus werd opgedragen om zijn dochter zelf te onthoofden, wat hij op een afgelegen heuveltop deed. Onmiddellijk na de verschrikkelijke daad sloeg de bliksem neer en hij verteerde in het goddelijk vuur, aldus de legende. 

Barbara werd een vroegchristelijke martelares. Ze geldt als symbool voor standvastigheid en weerbaarheid en op heiligenprentjes wordt de H.Barbara afgebeeld met een toren als attribuut. Ze werd al gauw schutspatroon van gevangenen. Uiteraard wordt ze door gelovigen ook aangeroepen ter bescherming tegen blikseminslag en brand.

Haar latere verering als beschermheilige voor de artillerie stamt uit Spanje, uit de tijd van de strijd tegen de Moren. Zekerheid bestaat niet, maar men vermoedt dat het verband met de artillerie gezocht moet worden in hun eerste functie als verdedigingsmiddel van kastelen en burchten met torens.

Sinds 1691 geldt de H. Barbara ook als beschermheilige van het Gilde der Mondharpmakers in Molln (Oostenrijk). De grondslag doorvoor is een sage, dat de zondares Barbara genade kon krijgen, als ze iets heel bijzonders, iets nieuws kon uitvinden. Deze Barbara maakte toen een mondharp uit hout, die zo'n betoverende klank had, dat de rechters haar vrijspraken. Tot enkele decennia gelegen sierde haar beeltenis nog de stamtafels van de mondharpmakers. Het verhaal klopt natuurlijk niet, want de mondharpsage is van latere datum. 

Feit is dat de H. Barbara sinds de Tegenreformatie in Duitsland en Oostenrijk in de 16^de en 17^de eeuw, weer sterk in opkomst kwam. Ze werd beschermheilige van mijnwerkers ('Bergleute'), wapensmeden, ijzergieters en klokkengieters. Oftewel, van alle metaal- en mijnwerkersberoepen in de Alpengebieden waar ijzer en metaal gevonden en verwerkt werd. 

In elk geval is de H. Barbara officiële beschermvrouwe van de Maultrommlermacher van Molln in Oostenrijk. Ze hebben daarom een Barbarawalzer gecomponeerd. U hoort van de CD Brummeisen, op mondharp Manfred Russmann & Herbert Walter

De Mollner Maultrommler met de 'Barbarawalzer' op mondharp. Je moet natuurlijk wàt doen, om je beschermheilige te vriend te houden. We hebben de heiligen nu gehad en richten ons weer op het aardse leven. Vrouwen in de praktijk zogezegd, die allemaal 'Vrouwen van Naam' zijn  - maar zelden zo worden aangeduid. Ik heb het over de categorie 'Moeders', waarvan bij de rondvraag vooraf gezegd werd: "en vergeet al die moeders niet!". Nee dus, maar het gekke is dat de kwalificatie 'Moeder' -met hoofdletter-  vaak door anderen gegeven wordt aan verafgode vrouwen.

Moeder Theresa, een conservatieve non die bekend is door haar opoffering en goede werken in Azië, ìs geen moeder. Ze wordt zo genoemd. Bij Moeder Maria in het roomse geloof kun je wat meer voorstellen. Hoewel een moeder-overste in een klooster haar functie uitoefent zonder enige kroost, die ontsproten is aan haar moederschoot (Sneu werk, eigenlijk). Totalitaire staten die vrouwen gebruiken als letterlijke baar-moeders, geven onderscheidings-titels 'Moeder' aan vrouwen die de meeste kinderen krijgen (als 'kanonnenvoer') . Het begrip 'moeder' verwordt dan tot voortplantingsmachine. Sommige religies kunnen hier ook wat van, trouwens.  

Overigens merkwaardig waar het woord moeder alzo aan te pas komt: moedertaal, moederland, moedergesteente, moedermaatschappij en dan heb je 'Moeder Aarde' ook nog. Het is een basisbegrip: alles is op die moeder terug te voeren.  En dat is in feite ook zo bij vrouwen als moeder. Kinderen pikken heel veel op van hun moeder, waar ze in hun verdere leven op kunnen terugvallen. Moeders hebben ook een soort instinct, gekoppeld aan een soort moed, die tot grootse daden kan leiden. Bijvoorbeeld in de oorlog via lange tochten zorgen voor voedsel, of hun kinderen beschermd onderbrengen. Of vechten voor verdwenen zonen en mannen, zoals de Dwaze Moeders in Argentinië. 

Moeders zijn steun en toeverlaat. Ze pikken veranderingen in het gedrag van kinderen snel op, helpen ze door moeilijke perioden heen. Kortom: moeders krijgen ook het predikaat Vrouwen van Naam. Een mooi voorbeeld stond laatst in een Unesco-tijdschrift, over de jongste generatie moslim-allochtonen in Westerse landen. Hun vaders, nog traditioneel denkend als 20,30  jaar gelden, toen ze hier als gastarbeider kwamen, willen hun dochters in die trant opvoeden. Hoofddoekje om, en als het ze lukt, ook nog eens uithuwelijken in hun thuisland.

Degenen, die dit cultuurverschil moeten zien te overbruggen, zijn de moeders van die modern levende dochters. Zij snappen wat de kinderen bezielt, maar kennen ook hun mannen. De toekomst van de tweede, derde generatie moslimkinderen in West-Europa ligt in de handen van hun moeders. Hun tact, hun overlevingsinstinct blijkt sociaal gezien bepalend te worden. 

Aldus: moeders in het zonnetje! Een extra Moederdag maar, mèt muziek. Eerst de wijze les van een moeder aan haar dochter met: 'Moeder ik ben zo raar van binnen', door 't Kliekske, gevolgd door Robert Long met "…zei mijn moeder altijd".

"…zei m'n moeder altijd" door Robert Long. Eeuwig goede raad van moeders, in dit nummer uit 1986. Vrouwen van naam, hebben natuurlijk naam gemaakt en dan nog is het moeilijk kiezen. Daarom maar weer een hele categorie vrouwen - mensen die er voor gezorgd hebben dat de 20^ste eeuw de eeuw van de vrouw is geworden. Het zijn de voorlopers, de moedigen die naast hun dagelijkse zorg -en vooral de verplichtingen die 'vanzelf' uit vorige eeuwen meegekomen waren- er nog een aantal klussen bijnamen. Vrouwen met karakter, met een sterke wil en doorzettingsvermogen. De organisatoren, de denkers en de doeners -die hun nek uitstaken. Vanuit die achtergestelde positie moesten ze bewijzen dat vrouwen hetzelfde kunnen als mannen, dat ze evengoed waren en soms nog beter ook.  

Dat hele verhaal heeft in Amerika en Europa zo'n anderhalve eeuw geduurd. Er is een leuk 'bewijsstuk' van, in de staat New York. Bij Seneca Falls ligt het Women Rights National Historical Park, ingesteld in december 1980 door het Amerikaans Congress. Ter plekke vond in 1848 de eerste bijeenkomst  plaats over de rechten van vrouwen, met 300 deelnemers. Het was de logische stap, nà de afschaffing van de slavernij enkele maanden eerder. Nu in 2000 is in Nederland de slotfase aan bod: gelijke beloning voor man en vrouw voor hetzelfde werk.

Het ligt aan het eind van de serie veranderingen, die van achterstand naar gelijke rechten voerde en vandaar naar gelijkwaardigheid in alle opzichten. Dankzij de suffragettes, feministen en de minder opvallende voorlopers. Overigens hadden vrijwel alle pioniers wel een netwerk van relaties, waartoe ook invloedrijke mannen behoorden die het streven ondersteunden. Sociale veranderingen tot stand brengren kun je nooit alleen. Niettemin dwingen namen als Lucretia Mott internationaal respect af, net als bij ons Aletta Jacobs, Joke Kool-Smit en Liesbeth den Uyl.

Minder opvallend is het werk van de Nederlandse Bond van Plattelandsvrouwen, thans 'NBvP/Vrouwen van Nu' geheten. Ze was (en is nog?) de grootste vrouwenorganisatie in Nederland en door haar reguliere kaderwerk zijn geleidelijk aan aardig wat traditionele opvattingen over de rol van de vrouw bijgesteld. Zeker in eigen huis. 

Maar de rol van de echtgenotes komt zo nog, eerst een 'woest wicht' als actievoerster. Luister naar Reinhard Mey met 'Annabelle'  

Een prachtlied van Reinhard Mey over een moderne actievoerster Annabelle'. Zij heeft behoorlijk wat invloed, maar is nog geen echtgenote. Dat is toch een aparte positie. Het is interessant om te zien hoe thans de verhouding ligt tussen trouwen en samenwonen. Wie trouwen beloven trouw en hebben een zorgplicht voor elkaar. Man en vrouw hebben gelijke rechten en plichten. De vrouw kan kiezen welke naam ze wil voeren na het huwelijk. Ook de achternaam van de kinderen is thans een kwestie van samen kiezen. Samenwonen betekent elkaar ook het nodige beloven, wat dan via allerlei -vooral zakelijke- contracten geformaliseerd wordt. 

Bij scheidingen -waar een op de drie huwelijken in uitmondt- neemt in driekwart van de gevallen de vrouw het initiatief. Bij samenwonen gaat een partner gewoon weg, min of meer. In dit soort dingen zijn er zowel Vrouwen, als Mannen Van Naam, die elk een hele serie partners versleten hebben. Blauwbaard bracht zijn vrouwen om en er zijn befaamde gifmengsters geweest, die ook geregeld familieleden verloren.           

Echtgenotes die internationaal als 'Vrouw Van Naam' door het leven gaan zijn in elk geval de First Lady's, de vrouwen van Amerikaanse presidenten. Er zijn gewone 'oenen' bij, maar mevrouw Eleanor Roosevelt is gezien haar sociaal-maatschappelijke voorvechterswerk nog steeds de meest belangwekkende First Lady geweest. Hillary Clinton is een ander type, maar wel eentje met karakter, vechtlust en moed - veel voor haarzelf en familie, minder voor de maatschappij.  

U kent ongetwijfeld in eigen kring voorbeelden van diverse typen echtgenotes. Het is een niet onbelangrijke categorie vrouwen, waarvan we in de muziek twee voorbeelden laten horen. Als eerste hoort u Ab Drijver in 't Drents met 'Roelie', waarbij hevig geëmancipeerd dreigt te worden. Daarna een klassieker, de Mississippi blueszanger John Hurt met 'Nobody's Dirty Business' over zijn kreng van een wijf. Het loopt ook niet goed af.

John Hurt met 'Nobody's dirty business' en daarvoor Ab Drijver met 'Roelie' - zo maar een greep uit de verhalen over echtgenotes.  Nou gaat het hier om particuliere huishoudens. Er komen geen autoriteiten of hoogwaardigheidsbekleders aan te pas, die moeilijkheden met hun wederhelft hebben. Dat wordt ook vaak stilgehouden. Ik heb een poosje in een pension gewoond, waar soms een probleemgeval uit Den Haag 'geparkeerd' werd. Een ambassadeursvrouw  bijvoorbeeld, die zoop als een ketter en die even uit het zicht moest. Ze werd laat gebracht in een zwarte wagen met chauffeur of lijfwacht en bleef die paar dagen ook volkomen afgeschermd van de directe omgeving.  

Er zijn vrouwelijke staatshoofden, die stevige 'Vrouwen van Naam' zijn. Wie kent de 'Iron Lady' niet? Ze sprak net als een vorstin in de wij-vorm:"Wij zijn grootmoeder geworden". Margaret Thatcher, premier van het Verenigd Koninkrijk, die mede beroemd werd vanwege 'haar' Falklandoorlog tegen Argentinië. In Brittannië hadden ze vroeger zeer dominante koninginnen. Bijvoorbeeld Queen Victoria (tevens keizerin van India) wier opmerking "We're not amused" klassiek werd. Het 19^de eeuwse 'tuthola-tijdperk' vol zelfgenoegzaamheid en preutsheid is naar haar genoemd. Of neem koningin Maria Tudor, die in de 16^de eeuw het katholicisme weer in het zadel hielp. Ze bestreed de protestanten zo gewelddadig, dat ze 'Bloody Mary' genoemd werd.

In onze contreien kennen we Maria Louise, die in 1709 trouwde met Johan Willem Friso, prins van Oranje en Nassau, stadhouder van Friesland, Groningen en Drenthe. Hun zoon was Willem IV. Zij deed regeringszaken voor zoon en kleinzoon en was geliefd bij het volk. Die gaf haar de koosnaam 'Marijke-meu".  

Maîtresses kunnen staatshoofden ook sturen. Dan worden zij 'Vrouwen van Naam' en is er sprake van 'de macht van de maîtresse'. Er zijn twee voorbeelden aan het vroegere Franse hof. Madame Antoinette de Pompadour, openbare maîtresse van Koning Lodewijk XV, kreeg een functie die je kunt omschrijven als 'minister van cultuur en gunstbewijzen'. Ook nadat de koning niet meer bij haar onder de dekens kroop, hield ze haar sterke positie. De porseleinfabriek te Sèvres draaide op haar steun en zij bemiddelde ook tussen koning en koningin. De volgende beroemdheid was Madame du Barry, die haar opvolgde. Zij ontving verzoekschriften, regelde ontvangsten, diners en feesten en gold als beschermvrouwe van kunsten en de letteren. Daarna kwam de klad er wat in. Er werd wel 'bij-geslapen', maar invloed? Niet meer. Maar- in Engeland heeft Camilla Parker-Bowles altijd haar positie als 'slaapmaatje' van prins Charles gehouden.  

Het lijkt wel zeker dat de verhouding van Marilyn Monroe met president Kennedy, geen staatsrechtelijke gevolgen had. Het 'gekluns in 't speelkwartier' van president Clinton met die stagiaire Lewinsky, dreunde wèl na in het politiek bestel. Zij zal geen 'Vrouw van Naam' worden, want haar naam is al verbonden aan een soort 'akkevietje'.  

Voor alle vrouwelijke staatshoofden en vrouwen bij staatshoofden, speelt Sylvia Houtzager nu de 'Queen of Sheba'.

Sylvia Houtzager sloot het stukje over staatshoofden af met the Queen of Sheba. Er is eigenlijk maar een terrein, waarop vrouwen ontzettend hevig en langdurig moesten concurreren met mannen. Het manvolk heeft tot eind van de vorige eeuw geprobeerd dit domein zo lang mogelijk te reserveren voor uitsluitend 'kerels'. Stukje bij beetje bleek dat vrouwen het net zo goed konden, maar dan werd de lat weer een eind verder gelegd. We hebben het over de vliegerij of ruimer gezien, de lucht- en ruimtevaart. Pas kortgeleden, in de jaren negentig werden vrouwen als gelijke behandeld in de lucht- en ruimtevaart. Een overzicht eerst maar.

Het begon allemaal bij de start van de gemotoriseerde vliegerij, in het eerste decennium van de 20^ste eeuw. De gebroeders Wright begonnen in 1903 (met vermoedelijk een evengroot aandeel van hun zus Katherine, maar dat  hoor je nooit!) en daarna ging het snel. Tussen 1910 en het begin van de Eerste Wereldoorlog was vliegen een geweldige uitdaging. Harriet Quimby vloog als eerste gebrevetteerde vrouw in 1911 in Amerika. Vrouwen konden eerder vliegen dan hun stem uitbrengen! In die WOI behoorden prinses Eugenie Shakhovskaya en prinses Sophie Alexandrovna Dolgorunaya wel tot de eerste militaire piloten, maar in Amerika werden vrouwelijke vrijwilligers niet serieus genomen. In de Tweede Wereldoorlog, toen veel mannen in de oorlog waren en vrouwen het werk moesten doen, waren er genoeg vrouwelijke piloten die vliegtuigen invlogen en overvlogen (zelfs testvluchten deden tot in de stratosfeer in 1944, zoals Anne Baumgartner), maar vrouwelijke gevechtspiloten? Niet in de Verenigde Staten van Amerika. In Duitsland wel, waarover straks meer.  

Na de oorlog in 1953 vloog Jacqueline Cochran al door de geluidsbarrière en vestigde snelheids- en hoogterecords. Zo lobbyde voor vrouwelijke piloten bij de luchtmacht. Niks, geen gehoor. Vrouwen vlogen over de Noordpool, rond de wereld en god weet waar naartoe, maar de Luchtmacht wilde geen vrouwen. Pas in 1973 werden zes vrouwen opgeleid tot militaire vlieger -niet bij de Amerikaanse luchtmacht, maar bij de Marine. De Luchtmacht liet pas een jaar later vrouwen toe op de helikopters. In 1976 stelde de luchtmacht alle vliegopleidingen open voor vrouwen. Maar … er bleef nog één groot 'maar' : vrouwen mochten niet als gevechtsvlieger opereren. Vrouwelijke piloten deden dienst in gebieden als Panama, Grenada en bij de Golfoorlog, maar nooit als gevechtsvlieger -al hadden ze dezelfde opleidingen en ervaring als hun mannelijke collega's. Het duurde nog tot 1993 eer de Amerikaanse luchtmacht vrouwelijke gevechtspiloten gelijkwaardig werk liet doen.  

Intussen lijkt het tij gekeerd. In 1999 werd een vrouwelijke kolonel commandant van een Space Shuttle-missie en ook Navy Tomcats en Air Force B-52's worden nu gevlogen door vrouwen. Maar nog steeds is het maar een fractie van de 300 piloten, 100 navigatoren en 600 andere vrouwelijke crewmembers, die de kans krijgen in de topgelederen te vliegen. Het macho-luchtmachtwereldje in Amerika is hardnekkig en probeert de deur niet verder dan op een kiertje te laten staan!  Om deze Amerikaanse smaak even weg te nemen nu muziek over een meisje in een heel ander land. Het Jovica Nikolic Orchestra bewierookt 'Luludja'. 

Zomaar een meisje bezongen: 'Luludja', door het gipsy-orkest van Jovica Nikolic(tsj). Een naam als alle andere, maar toch vereeuwigd in de muziek. Er zijn opmerkelijke vrouwen die apart aandacht verdienen. In onze regio is dat Aletta Jacobs, dochter van een plattelandsarts te Sappemeer, die van grote betekenis werd voor de vrouwenemancipatie. Ze leefde van 1854 tot 1929 en was het eerste meisje dat op de HBS terecht kwam. Daarna schreef ze als 17-jarige naar minister Thorbecke om toegelaten te worden tot de universiteit, weer als eerste vrouwelijke student. Uiteindelijk werd ze in 1871 (voor een proefjaar) toegelaten , waar ze medicijnen ging studeren.. In 1879 promoveerde ze. Haar zuster werd in 1877 trouwens de tweede vrouwelijke studente in Nederland. Aletta Jacobs deed veel voor de positie van de vrouw; ze was een voorvechtster van vrouwenrechten en voor beter onderwijs aan meisjes. Ook  hield ze zich bezig met anticonceptie, waarbij ze het pessarium in Nederland introduceerde.  

De tweede opmerkelijke vrouw sluit merkwaardig genoeg goed aan: Beate Uhse, bekend van haar Duitse postorderbedrijf van sex en erotiek. Beate Köstlin werd geboren in 1919 op een landgoed in Oost-Pruissen. Als zevenjarig meisje raakte ze helemaal hoteldebotel van vliegtuigen, in het jaar dat Charles Lindbergh de Atlantische Oceaan overstak. Pa steunde haar en ze mocht als eerste meisje in de regio vlieglessen nemen. Op haar 18^de verjaardag had ze het vliegbrevet. Ze ging werken als piloot bij een vliegtuigfabriek en vloog in haar vrije tijd  vliegwedstrijden en voor filmopnamen. Ze trouwde met haar vlieginstructeur Hans-Jürgen Uhse in 1938. Toen de oorlog uitbrak, was ze er als 'vlieggek' snel bij om meer, en vaker te kunnen vliegen. Hans-Jürgen Uhse werd jachtpiloot. Zij vloog eerst vrachtvluchten, maar later ook op snelle gevechtsvliegtuigen. Haar man sneuvelde in 1944. In april 1945 kaapte ze een militair vliegtuig, zette haar 2-jarig zoontje, 't kindermeisje en twee gewonde soldaten achterin en vloog van Berlijn naar de Deense grens.  Na een korte gevangenschap werd als jonge weduwe één van de vele oorlogsvluchtelingen. Ze kwam in de buurt van Flensburg terecht .

In de vluchtelingenkampen van die tijd waren ze voor twee dingen bang: voor de honger  en om (meer) kinderen te krijgen. Beate wist van haar moeder nog iets over vruchtbare en onvruchtbare dagen en ging op zoek naar literatuur. Ze vond een handleiding 'Die natürliche Geburtenregelung nach Knaus', die ze vermenigvuldigde en voor 2 mark per exemplaar verkocht. Dat was het begin van de handel, want het sloeg in als een bom. Men vroeg naar meer informatie, want sexuele voorlichting bestond toen niet.

Het groeide uit tot een postorder-bedrijf met een catalogus over 'echtelijke hygiëne'. In 1953 werkten er bij Beate Uhse 14 medewerkers. In 1962 opende ze de eerste sexshop in Flensburg. In de jaren daarna kreeg ze ruim 2000 aanklachten wegens zedenbederf aan de broek, gebaseerd op wetgeving uit de Duitse Keizertijd. In 1967 bepaalde een rechter, dat een orgasme een natuurlijk verschijnsel is, zodat lustopwekkende middelen niet meer wettelijk verboden mochten worden.  

Beate Uhse werd 'pionier van de liberale sexualiteit' genoemd, maar mocht geen lid worden van de plaatselijke tennisclub of van een vakorganisatie. Ze heeft een zakenimperium gesticht met 600 miljoen Mark omzet en 600 personeelsleden. Toen ze 75 werd haalde ze haar duikbrevet en op haar 80-ste vloog ze nog steeds, zij het niet meer als piloot.

Als hommage aan vrouwen in het algemeen en Eva, zeg maar Evaline in het bijzonder, nu 'My Evaline' door  de Freddie Williams Four.

De barbershopzangers 'the Freddie Williams Four' met 'Evaline'. Eva, nouja Evaline als symbool van Vrouwen van Naam. We hebben historische en actuele voorbeelden gezien, maar wat dacht u van twee virtuele Vrouwen van Naam? Ze zijn er niet, maar bestaan wel. Ze vormen een fraaie afspiegeling van de maatschappij van de afgelopen 50 jaar. U kent beide meisjes wel: Pippi Langkous en Barbie.  

Pippillotta Viktualia (enzovoort) Langkous werd in 1941 geboren, toen Astrid Lindgren haar zieke dochter een verhaaltje moest vertellen over… ene Pippi Langkous. Om die naam is alles verzonnen. Pippi was beresterk, beschikte over een onuitputtelijke goudschat, was nooit naar school gegaan en slikte pillen om niet volwassen te hoeven worden. Ze leefde met een paard en een aap, maar zonder ouders. Haar moeder deed iets als engel in de hemel en haar vader, voorheen zeerover, werkte nu ver weg als negerkoning. Verder deed, en kon ze alles wat meisjes in de jaren veertig en vijftig niet mochten.

Het manuscript werd geweigerd door uitgevers als 'te gewelddadig' voor kinderen, of 'ongeschikt en gevaarlijk voor de kinderlijke fantasie'. De verhalen van Pippi Langkous zijn nu in 68 talen vertaald. Scholen en kindercentra worden naar haar vernoemd., maar 40 jaar geleden wilde de bibliotheek van Bazel het boek niet opnemen. Want: "Das Buch soll ein Märchen sein, er fehlt ihm aber jegliche einigermassen mögliche Wirklichkeiten. Wegen dieser Unzulänglichkeit lehnen wir dieses berühmte Pippi-Buch entschieden ab". Meisjes moesten passen in het naoorlogse patroon, dat regelrecht naar aanrecht en moederschap voerde. Pippi was anarchistisch - een bar slecht voorbeeld. Pippi heeft alles doorstaan: als stèrke Vrouw van Naam.  

De tweede virtuele Vrouw van Naam is Barbie, die in 1958 ter wereld kwam. De pop die alle poppen in de schaduw stelde, omdat ze vrouw was. Een sexy ideaalbeeld ook nog! Barbie's uiterlijk werd kritisch bekeken, ook maatschappijkritisch. Nochtans zijn er meer dan 800 miljoen stuks verkocht.

In 1958 had Barbie getoupeerd haar, in 1967 losser haar en een open 'gewimperde' blik. Tien jaar later, in 1977 opent ze haar lachende mond een beetje, waardoor de superwitte tanden zichtbaar werden. Haar ogen stralen nu volop. In 1997 gaat de mond weer dicht. Haar mond is wat voller geworden en Barbie gebruikt minder make-up. Haar figuur verandert ook: de beroemde wespentaille wordt breder èn haar boezem wordt wat minder geprononceerd. Niet vanwege de kritiek van Barbiehaters, maar omdat -volgens de chef  marketing bij fabrikant Mattel- de jeugd nu liever wat meer 'naturel'-poppen ziet. Barbie gaat met haar tijd mee, zoals een Vrouw van Naam dat moeiteloos kan.           

Terwijl u van Gabe Chen 'Ragtime Annie' hoort,  vertel ik u wie deze uitzending gemaakt hebben. Dit programma 'Vrouwen van Naam'  werd samengesteld, geschreven en gepresenteerd  door Jan Tuttel. Er is goed gebruik gemaakt van de boekerij, die Hennie Harms ter beschikking stelde. Een andere bron was het boek 'Jahrhundert Frauen' - Ikonen, Idole, Mythen, van Cathrin Kahlweit (Verlag C.H.Beck, 1999).

De muziekkeuze  kwam mede tot stand met hulp van Nanda van den Berg, Roel Boerma en Han Tuttel. De techniek was vandaag in handen van Peter Huitsingh.  

De teksten van dit programma verschijnen t.z.t., zoals gebruikelijk, op de internetsite van de samensteller: www.tuttel.com. Volgende maand, laatste zondag, is dit programma er weer. Dan is het onderwerp "De Geschoeide Voet - van baggerlaarzen en bruidsklompen tot jezussandalen en bordeelsluipers".  

Blijf luisteren: na het nieuws komt Huub Bremmers weer met zeer beluisterenswaardige muziek.  

Daag, en de groeten van mevrouw - -- eh, Ach hoe heet ze ook weer…