Van de horst over de hullen naar de stroeten

Vooral bij de benedenloop van beken komt in de vlakke, open dalen de naam made of ma veel voor. Ze zitten ook in samengestelde namen als Madijk, Ydermade en Wapserveensemadeweg. Ma of made (maten) duidt de groenlanden bij de beek aan, waar vanouds hooi gewonnen werd. Het land was daar vrij slap en drassig en stond vroeger geregeld onder water. In de lage randdelen van de provincie Drenthe liggen ook stukken land ònder nul meter NAP. De aanduiding -horst (in Schelfhorst, Peizerhorst, Havixhorst) betekent juist een hoger gelegen zandopduiking (aanvankelijk ook bebost) in een laag of vlak gebied. Je merkt het geringe hoogteverschil toch wel als je over de Hooiweg van Paterswolde via de Schelfhorst over Eelderwolde naar Groningen fietst (vooral in die richting, let maar eens op!).

Een stuk moerassig of drassig land, waar bosschages en struikgewas groeiden (wat vroeger in de beekdalen heel gewoon was- soms zag je het vee amper) heet nog steeds -broek of broekland. In samenstellingen tref je het aan als Broekstukken, Broekdijk, Broeklanden of het broek. Waar de naam -hem of -ham opduikt, vindt u een stuk made of broekland in een bocht of bij een hoek liggen. Bijvoorbeeld bij een beekkronkel of een bocht in een weg (die vaak dijk heet in zo'n laag land). Het komt voor in namen als Hemstukken, Hemmen, Hemweg en Hambroeken, Hambroeksdijk en Hamweg).

Een smal dalletje, een zijtak van een beekdal, met een klein stroompje heet stroet of stroeten. Het register van de Topografische Atlas van Drenthe telt tientallen stroeten en stroetnamen. Een venige overgang van het beekdal naar de (voormalige) heide wordt (de) hullen. Je ziet dat weer terug als Hullendijk en Hullenstukken, maar de vorm Hullig (onder Lieveren) is een zeldzame variant..

In de lagere delen van Drenthe komt de naam mars(ch) (meervoud: marsen) geregeld voor. Dit is een oude 'taalcode' voor slibrijke, lage zandgronden in een beekdal. Voor alle duidelijkheid: de Drentse beekdalen zijn niet te vergelijken met dalen van bergbeken. Je moet je de vlakke, lagere landen langs een Drentse beek meer voorstellen als een soort uiterwaarden. Daar liggen dan de Marsen, Marsensloot, Marsstukken of een boerderij met de naam 'De Marsch'. De sporthal aan de Hooiweg in Paterswolde ontleent daar dan zijn naam weer aan.

Als een beekdal aan hoogveen of 'venige' heide grensde, kreeg het venige overgangsstuk de veldnaam vledder of vlier. Deze namen kunnen tot verwarring leiden, want vleer en vledder hoor je in de Groninger tongval ook gebruikt worden voor de vlierboom of vlierstruik. In Drenthe zijn als veld- en straatnamen o.m. bekend de Vledders, Vledder en met een andere spelling, Fledders. Onder Westdorp komen naast elkaar de veldnamen Fleermaden en Vledderveenstukken voor. Wel een omgeving met veel bekende veldnamen, want oostelijk van de Fleermaatsweg ligt naast de lange Ma ook de Hullens. Wie de 'code' kent, leert Drenthe beter kennen.

Tenslotte blijkt dat namen met -blik en -weide erin vooral voorkomen bij de minder natte weidegronden. Voorbeelden hiervan zijn de Klompenmakersweide en Armweide westelijk van Ruinen en de Mepperweiden bij Meppen, waarbij het onderscheid met de nabijgelegen Koemarsen, De Marsen en Zuidmaden dus kenmerkend is.

Het woord -brink kennen we van de boomrijke brinken (open 'graspleinen' met algemene functies) in en bij de brinkdorpen Toch heeft brink nòg een betekenis, die dicht tegen de oorspronkelijke verklaring 'rand' (vgl. de Engelse betekenis) aanleunt. Brink komt namelijk ook voor als aanduiding voor weiden op een lichthellende beekdalrand. Zo liggen westelijk van Westenesch (bij Emmen) naast de Blikveldweg ook de Brinkmaden. Bij Zweeloo vind je in het dal van de Aalderstroom de Brinkmaten. Ten zuiden van Tynaarloo (dorp) liggen bij een zijstroompje van het Zeegserloopje de Brinkstukken (en Weidestroeten).

De auteurs van het 'Brinkenboek' (uitg. Assen 1981) noemen het opvallend dat de boerderijen met het woord 'brink' in de huisnaam vrij streekgebonden zijn èn dat veel van deze boerderijen op de randen van de beekdalen zijn gelegen.

Drenthe is een fraaie en boeiende provincie. En je kunt de 'code' van veldnamen, straatnamen en boerderijnamen leren, zodat Drenthe ineens een stel geheimen prijsgeeft!

Jan Tuttel