Het 'zand', het 'veld' en het 'Gat van tante Willemien' in Drenthe. 

Veel veldnamen (toponiemen) en waternamen (hydroniemen) bevatten een soort code, die iets over het ontstaan of over aard en karakter vertelt. Leek, laak en lake zijn namen die natuurlijk water aanduiden. Aa, Ee en Y idem dito. Het betekent gewoon water of desnoods beekje, alleen de klank verandert per tongval, zeg maar.

Als je in Drenthe de naam 'zand' tegenkomt, dan is het een stuivende zandwoestijn (Aekinger zand, oftewel de Kale Duinen) of het is een boswachterij. Die dennen zijn dan vanaf de jaren twintig geplant om dat stuivende rotzand onder controle te krijgen. Maar je loopt nu in de bossen op het Lheederzand. Kom je een veldnaam tegen met 'veld' er in (Donderboerveld, achter Donderen), reken er dan maar op dat het een voormalig heideterrein betreft. Zo zit Drenthe vol naamkundige 'codes'. Je moet het even doorhebben. 

Een bekend waternaam is 'gat'. Klinkt logisch, vooral als het gebruikt wordt voor de grote (vm) zandwinplassen zoals Gat van Homan-Free, Bolhuisgat, Gat van Reef en Gat van Jansen. Bij Uffelte ligt het Finse Meertje, maar de plaatselijke bevolking kent het nog als het Gat van Berend Boer. In de bossen ten westen van het kampeerbedrijf 'de Noordster' bij Dwingeloo ligt het 'Gat van tante Willemien'. Het is nu een soort ven, ontstaan door zanduitgraving tot op het leem. Dat gebeurde lang geleden door de vorige eigenaar, voor hij het bosgebied aan Natuurmonumenten verkocht.

In die familie hadden ze een tante Willemien, die af en toe de rust buiten verkoos. Ze liet zich dan met de koets naar dat nieuwe ven in de bossen brengen, waar ze enige tijd vertoefde. Zodoende kreeg die plek in de familie en later ook in de buurt de naam 't Gat van tante Willemien. Dat ven heeft wijde faam opgedaan door de TV-registratie in het programma 'Van Gewest tot Gewest'. Een praktijkdag van de Drenthe NME-biotoopcursus 'Poelen & Dobben' werd gefilmd, toen het ven werd opgeschoond. De film is twee keer op TV te zien geweest,. Het hydroniem werd vooral onsterfelijk door de aankondiging op televisie "Handen uit de mouwen bij het Gat van tante Willemien"!

Jan Tuttel

(met dank aan Roelof Schuiling, Ver. Natuurmonumenten)

(bewerkt naar een oorspronkelijk artikel in 'Veldspraak', orgaan v/h nationaal park Dwingelderveld, jrg 3, nr.2-1993).