Wateren en nattigheden

Vooral in hete zomers snakt men naar verkoeling. Dat betekent een run naar het water: zwembaden, meren, plassen, beken, rivieren, vaarten, kanalen enzovoorts. Maakt niet uit, als het maar nat is. Maar wat doe je als in een plaats als Wateren (Dr.) of Waterhuizen (Gr.) woont? Blijf je thuis, want ‘nattigheid genoeg’? Wat stelt het het element ‘water’ in zulke toponiemen eigenlijk voor?
Op te beginnen Wateren, nog net in Drenthe gelegen, aan de rand van het nationaal park Drents-Friese Wold. De oudste vermelding van de plaatsnaam is bekend uit de 15de eeuw. Toen stond in een acte ‘to Waethoeren’ (wat je eigenlijk op die oude wijze moet uitspreken). Naamkundigen verklaren het als volgt: ‘Waet’ zou nat betekenen en het tweede deel ‘hoeren’ is hetzelfde als hoorn of horn. Dit is een bekend onderdeel van andere plaats- en veldnamen. Hoorn(e), horn (met afleidingen als heurne en horen) betekenen hoek of hoekvormig. De plaatsnaam Hoorn, ’t Horntje op Texel, de Enschedese wijk Broekheurne en de straatnamen ‘Westerhorn’ en Wolfhorn’ in Eelde ontlenen daar hun betekenis aan.
Wateren is als nederzetting dus in een ‘natte hoek’ tot stand gekomen.

Er zijn meer namen met het woord water er in. Een hele serie zelfs: Waterkant, Watergang, Waterhoek, Waterakkers, Watergraafsmeer, Wateringskant en Waterhuizen. Verscheidene namen slaan op een gegraven afwatering, die ‘watering of wetering genoemd wordt. Als het meer een soort gracht is, komen aanduidingen als gracht of grift voor. 
Van het rijtje hierboven is Waterakkers een jonge naam, die aan de nieuwbouw gegeven is achter de duinen bij Heemskerk. Voorheen lagen daar akkers met veel sloten erin. Waterhuizen (Gr.) dateert uit de 19de eeuw. De eerstgebouwde woningen lagen de hele herfst en winter midden in het water – en dat zette zich vast in de plaatsnaam. Waterhuizen (aan het Winschoterdiep, vlakbij Groningen) kent scheepsbouw. Als een schip van de dwarshelling in het kanaal te water gelaten wordt, schuift een forse plens water aan de overkant over de dijk. Toeschouwers die een verkeerde plek dichtbij gekozen hebben, voelen gegarandeerd veel nattigheid (Ooit spoelde zelfs een auto met kijkgrage mensen van de weg).

Als er ergens in het binnenland veel water blijft staan, voldoet de aanduiding ‘water’ niet meer. Zo is er een veldnaam aan de Bosweg benoorden Diever voor een laagte, waarin zich al eeuwenlang in natte tijden een masa water verzamelt. Dat vaak overstroomde stuk heet in de volksmond ‘de Noordzee’. En laat er nu vlakbij in het natuurgebied nog open zand zijn, met wat stuifduinen! 

Jan Tuttel 15/8/2002 
(gewijz. tekst uit de cursus ‘Kennismaking met het nationaal park Drents-Friese Wold)