RADIOPROGRAMMA   ‘VLIEGWERK’

Vliegshows en demo-teams

Als iets publiek trekt, zijn het wel 'open dagen' met vliegshows op civiele vliegvelden en militaire vliegbases. Een 'Open Dag' van de Kon. Luchtmacht in Nederland krijgt altijd wel zo'n kwartmiljoen bezoekers. Dat beeld is overal hetzelfde.

Over de hele wereld trekken luchtvaartmanifestaties veel publiek. Of er nu tientallen luchtballonnen tegelijk omhoog gaan, of als een demonstratieteam straaljagers een flitsende vliegshow geeft - het maakt niet uit. Het volk komt er op af, want de vliegerij blijft een aansprekend schouwspel.

Dat is al zo sinds het begin van de aviatiek, toen waaghalzen rondjes om de toren vlogen of wedstrijdjes met de stoomtrein aangingen. In de periode na de Eerste Wereldoorlog trokken -vooral in Amerika- reizende gezelschappen met hun 'Flying Circus' rond. 
Zo'n team kon bestaan uit een piloot, een monteur en soms een parachutist of een 'wingwalker'- iemand die stunts deed op of aan het vliegtuig. De ruige vliegers, 'de barnstormers', waren goed voor een spectaculaire vliegshow, maar verder moest men niets van hen hebben. Veel te gevaarlijk voor de omgeving. Ze konden ja, niet van de vrouwen en de drank afblijven…

Later veranderde dat beeld, want vliegen werd naast een erkend vak ook een kunst, als het om de luchtacrobatiek ging. 
Militaire piloten moeten gewoon een aantal snelle manoeuvres met hun toestel kunnen uitvoeren. Een bekende acrobatische toer, de Immelmann, is zelfs genoemd naar de WOI-oorlogsvlieger, die hem voor het eerst toepaste in een luchtgevecht. 

Het beheersen van je vliegmachine en het uitvoeren van allerlei toeren wordt dus geoefend, evenals het vliegen in formatie. En als je zulke kunsten beheerst en je moet ze geregeld oefenen, waarom zou je dat niet aan een groter publiek laten zien? 
Zodoende zijn en blijven er vliegdemonstraties, in de vorm van airshows en het voorvliegen in formatie, de fly-past.

Met het straaltijdperk werden ook de luchtshows sneller en ingewikkelder. Je kunt in een solovlucht allerlei vliegkunsten laten zien, maar met een groep vliegtuigen wordt het nog spectaculairder. 
Diverse vliegscholen en luchtmachten hebben ook eigen 'aerobatic' teams, die het kunstvliegen in formatie tot aan de limit van hun mogelijkheden beoefenen. 

Gaat er iets mis, technisch, in de concentratie van de piloten, of omdat de figuren met teveel risico worden gevlogen, dan gaat het fout. Flink fout, zoals in de zomer van 1995 op de vliegbasis Ramstein in Duitsland. 
Het Italiaanse demoteam 'Frecce Tricolore' botste onderling, waarna drie straaljagers brandend neerstorten. Eén toestel ontplofte in het publiek, waardoor zo'n 50 mensen stierven en 366 gewond raakten. 
Dit ongeluk was aanleiding tot het verder aanscherpen van de veiligheidsregels en de discipline bij airshows. Zo mag nimmer over, of boven het publiek worden gevlogen, er moet een bredere veiligheidszone tussen vliegshow en publiek in acht worden genomen en ook andere normen worden strenger gehanteerd.

In principe is kunstvliegen een betrouwbare demonstratie van vakmanschap, omdat alleen de beste piloten en de beste -en daarvoor aangepaste- machines dit werk kunnen en mogen doen. Het is ook al lang geen stuntvliegen meer. 
Bepaalde kunstvluchten en nieuwe figuren worden zelfs op computers voorberekend.

Niettemin blijft er een risico bestaan, vooral voor de vliegers. De Britse 'Red Arrows' hebben in tien jaar tijd drie piloten verloren, terwijl de 'Patrouille de France '(beiden befaamde aerobatic teams) tussen 1967 en 1995 eveneens drie man kwijtraakten.

Bekende Nederlandse demoteams waren de 'Wiskey Four' die op de T-bird vlogen en de 'Grasshoppers', die met Alouette III-helicopters door de lucht dansten. Heel vroeger had de Rijksluchtvaartschool ook een eigen demoteam, waarvan zeer sterke verhalen overgeleverd zijn. Ze konden zó strak in formatie vliegen, dat de touwtjes die tussen de kisten gespannen zaten, heel bleven. Tja...

Vliegshows en vliegdemonstraties zullen altijd blijven bestaan, óók na ongelukken. Piloten en vliegtuigbouwers willen laten zien wat ze kunnen en gewone aardse stervelingen willen genieten van spectaculair vliegwerk. 
In Amerika heeft de 'International Council of Air Shows' eens onderzocht welk publiek ze trekken. In Noord-Amerika worden de vele vliegshows bezocht door, tussen de 15 en 18 miljoen mensen - per jaar! Dit luchtvaartpubliek bestaat uit mannen, vrouwen en kinderen van alle leeftijden, over het algemeen afkomstig uit het welvarend en goed opgeleid deel van de bevolking. Meer dan 70 procent heeft middelbaar of hoger onderwijs genoten. Iets meer dan helft van dat miljoenenpubliek is tussen de 30 en 50 jaar. 

Het mooiste bericht is echter, dat er sinds de invoering van scherpe veiligheidsregels - alweer 50 jaar geleden- nergens in amerika een dodelijk ongeluk onder het publiek is gebeurd. Eigenlijk, eigenlijk zouden de Pinkstervliegfeesten op Eelde best wel weer terug mogen komen. Niet dan?

Presentatie: Jan Tuttel
Tekst: Jan Tuttel