RADIOPROGRAMMA   ‘VLIEGWERK’

Box aan de baan

Vroeger had de torenverkeersleiding op vliegveld Eelde er een paar extra ogen bij. Die zaten in 'de box aan de baan'. Het was in de periode, toen er nog geen radar was. In de tijd dat er ook nog veel lesvliegtuigen van de toenmalige Rijksluchtvaartschool in de lucht waren. Veel lesvluchten vonden op het vliegveld zelf plaats, als vooral het starten en landen geoefend werd. De leskisten maakten de voorgeschreven rondjes. 'Ze vlogen in het circuit', zoals dat heet, onder controle van de verkeersleiding in de toren. Deze lesvluchten vonden alleen plaats bij helder weer, onder VFR-condities (Visual Flight Rules).

Voor de vliegschool was het handig om zoveel mogelijk leerlingen in de lucht te hebben. Maar... dat kon alleen als de verkeersleiding die kudde beginnelingen veilig kon laten vliegen. Daarom kwamen die extra ogen erbij: in 'de box aan de baan', voor toezicht aan de start- en landingsbaan zelf. In dat geval kon er met 7 tot 10, soms wel 12 lesvliegtuigen in het circuit gewerkt worden. Naast het andere vliegverkeer, vanzelf.

De 'box' was een omgebouwde volkswagenbus, rood-wit geblokt, met een perspex-koepel op het dak en met windzak aan een inklapbare mast. Hierin zat de verkeersleidingsasssistent, die via de radio contact had met de verkeersleider in de toren. De box zorgde vooral bij de lesvluchten met de Harvards, Beechcraft- en Saab Safir-lesvliegtuigen voor de laatste controle.

De toren gaf de vliegtuigen toestemming om naar de baan te taxiën, waarna de box met de Aldis-seinlamp groen licht gaf voor de start (Cleared for take off 'on green'). De box keek ook of de leskisten de wielen wel 'uit' hadden, als ze wilden landen. In de spanning van het goed 'voor de baan komen'  werd het landingsgestel wel eens vergeten. Zelfs als er een waarschuwingstoeter aan boord zat. De man in de box schoot dan een rode lichtkogel af, waarna het vliegtuig op 'short final' als de donder moest optrekken en doorvliegen. In feite was het saai werk, volgens de 'oude garde' die nog in de box gewerkt hebben. 's Zomers werd je bruin als een beer, want je schoof de koepel weg om open en bloot te zitten.. 's Winters werd je beroerd van de stinkende benzinekachel. Een leuke afwisseling waren de vliegfeesten ergens anders, waarbij de box van Eelde als mobiele luchtverkeersleidingspost optrad..

De bekendste 'capriolen' waren de lichtkogel die dwars door de windzak geschoten werd en die ene keer, toen iemand binnen de koepel een lichtkogel afschoot - met het raam dicht. De dienstdoende boxman moest halsoverkop, vallend uit de auto zien te komen.. Een standaardfout was om met opstaande windmast de garage in te rijden. De hele dag vliegtuigen weerhouden van miskleunen - en 's avonds de eigen zaak aan barrels rijden. Een specifieke vorm van luchtvaarthumor.

Het systeem van de 'box aan de baan' dateert uit de Tweede Wereldoorlog. Om radiostilte te bewaren taxieden de oorlogsvliegtuigen op een lichtsignaal van de toren naar de startbaan. De box gaf vervolgens het groene licht voor de 'take off.'  De allereerste vlieginstructeurs bij de Rijksluchtvaartschool waren ook voormalige oorlogspiloten. Ze gebruikten in het begin de vertrouwde procedures. Ook de 'box aan de baan'. In de jaren zeventig is op vliegveld Eelde de 'box aan de baan' afgeschaft. Hij was niet meer nodig.

Presentatie: Virginie de Vries
Tekst: Jan Tuttel