INDEX

Wat is nou een vliegboot en wat een watervliegtuig?

Je mag er van uitgaan dat je op vliegveld Eelde geen vliegboten ziet. Een watervliegtuig, een vliegtuig met drijvers kàn, maar dan zitten daar wèl wieltjes onder om te kunnen taxiën.

Het bekendste watervliegtuig dat op 'Eelde' is geweest, was de eenmotorige Beaver die meespeelde in de film 'Soldaat van Oranje'. Die Beaver was het watervliegtuig, dat op het Tjeukemeer moest landen -als u zich die film, met Rutger Hauer in de hoofdrol, nog voor de geest kunt halen. Het toestel is op vliegveld Eelde (achter de RLS-hangars) in de filmkleuren gespoten en is daar later ook weer schoongemaakt. Een gewoon vliegtuigtype eigenlijk, met drijvers als landingsgestel. Het hadden ook ski's kunnen zijn voor het vliegen in gletsjers- en ijsgebieden. Wat je maar wilt. 

Met vliegboten is het een heel ander verhaal. Dat zijn vliegtuigen, die uitsluitend op water kunnen starten en landen. Op hun romp kunnen ze varen (taxiën op 't water, eigenlijk) en ze gebruiken de drijvers aan de vleugels als steuntje om in evenwicht te blijven. De vleugels zitten hoog aan, of zelfs boven, de romp. De motoren zitten natuurlijk helemáál aan de bovenkant. Je hebt reuzenvliegboten en je hebt kleine vliegboten, die zelfs als sport- en zakenvliegtuig gebruikt worden. Diverse afgedankte militaire en passagiersvliegboten hebben een tweede leven gevonden als blusvliegtuig bij grote, langdurige bosbranden, de 'waterbombers'. Ze landen op meren of grote rivieren in natuurgebieden met bosbranden en nemen al taxiënd water in het laadruim in. In Canada, in British Comumbia vliegen zo nog 2 Martin Mars JRM vliegboten (uit 1945). 

Het grootste vliegtuig dat ooit gevlogen heeft, is een vliegboot. Het is de Houten Gans, of de 'Spruce Goose' van Howard Hughes, die in november 1947 z'n eerste en enige vlucht maakte. Het gevaarte was zo hoog als een huis van acht verdiepingen, de vleugelspanwijdte omvatte de breedte van een voetbalveld en het was gebouwd om 750 militairen over de oceaan te brengen (Zoveel passagiers gaan er nog niet eens de nieuw te bouwen Airbus Superjumbo!). Acht propellermotoren van elk 3000pk en 53.000 liter peut konden deze geweldige vliegboot ongeveer 3.500 mijl verder brengen. Dat is nooit gebeurd, want de HK-1 zoals zijn oorspronkelijke typeaanduiding was, is een museumstuk geworden. Hij was al verouderd bij zijn eerste vlucht.  

Er zijn tijden geweest toen vliegboten een goed bestaan hadden. Dat was in de militaire luchtvaart als patrouillevliegtuig, en in de periode toen men nog geen transatlantisch vliegverkeer kende. Het eerste vliegtuig op drijvers maakte de Franse vliegtuigbouwer Fabre, maar de Amerikaan Curtiss was de man die in 1911 de eerste praktische vliegboot bouwde. In 1912 werd zijn ontwerp van de vliegtuigromp de wereldstandaard voor vliegboten. Twee jaar later bouwde Curtiss de eerste tweemotorige vliegboot. Hij maakte drie vliegboten voor de Amerikaanse Navy, die pas na de Eerste Wereldoorlog een oceaanvlucht waagden. Eentje daarvan kwam aan volgens plan. Alle latere vliegbootbouwers als Martin, Boeing, Sikorsky in Amerika en Short Brothers, Supermarine en Dornier in Europa, gebruikten het basisontwerp van Curtiss voor hun grote transatlantische (en transcontinentale) vliegboten. 

De grote oceaanroutes voor passagiersvervoer konden aanvankelijk alleen met vliegboten gevlogen worden. Groot-Brittannië en Duitsland waren hier in de periode 1920-1928 de grote koplopers. Dit type lange-afstandvliegtuigen kon zich met de Boeing 314 Clipper, de Dornier X (met tien motoren), Sikorsky S-42, Martin 130 en de Short 'Empire' en de Short 'Sunderlands' handhaven, tot ongeveer het begin van de Tweede Wereldoorlog.

De grote 'Saunders-Roe Princess Flying Boat' met 10 turbopropmotoren, bestemd voor 150 passagiers, maakte in 1952 nog wel een proefvlucht, maar is nooit in gebruik genomen. 
Na de oorlog kwamen modernere airliners in dienst, die de oceaanoversteek aankonden en de langzame vliegboten voorbijstreefden. De vlieghavens voor  grote vliegboten op transatlantische diensten werden geleidelijk buiten gebruik gesteld. Een daarvan, Foynes Island aan de Shannon in Ierland is nu een vliegbootmuseum. 

Het militaire gebruik van vliegboten duurde langer. In oorlogstijd en lang daarna werden ze gebruikt voor uitgebreide patrouillevluchten over zee en over archipels. Sunderland-vliegboten van de Britse 'Far East Flying Boat Wing' moesten in de jaren vijftig ook nog verkenningsvluchten - en zelfs bombardementsvluchten- uitvoeren boven de jungle van Maleisië om communistische opstandelingen de baas te worden. In 1959 vlogen de laatste twee resterende vliegboten van de Engelsen een afscheidsrondje over Singapore. In de jaren zestig vloog de Nieuw-Zeelandse marine met drie vliegboten weer in de buurt. De oude, weliswaar verwaarloosde vlieghaven Selatar met landingsboeien e.d. werd toen weer in gebruik genomen. 

Ook Nederland vloog met vliegboten in Nederlands-Indië, waarbij vooral de 'Consolidated PBY Catalina' (de 'Cat') het werkpaard was. U hoort in deze uitzending ook het verhaal van Tom Kroeze, die als militair passagier indertijd met die kist meevloog.  De Stichting Neptune Association is bezig de Catalina PH-PBY volledig operationeel te krijgen. Vorig jaar hebben ze tien 'ground engineers' opgeleid om de kist te kunnen onderhouden.

De meeste klassieke vliegboten zijn in diverse musea te bekijken. In het Militaire Luchtvaart Museum te Soesterberg staat een complete driemotorige 'Dornier Do-24' vliegboot van de Marineluchtvaartdienst opgesteld. In Ierland is het Foynes Flying Boat Museum. In Australië vindt u bij Swan Hill het Lake Boga Flying Boat Museum, compleet met een heel WOII-historisch overzicht.

De 'Spruce Goose', de roemruchte Hughes HK-1 is sinds kort opnieuw opgesteld in het Evergreen Aviation Museum te McMinnville in Oregon Ook in de VS van Amerika, in Oakland (Californië) kunt u het Western Aerospace Museum bezoeken, waar een grote 4-motorige Short 'Solent' vliegboot uit 1945 gekoesterd wordt.
U zult er met een moderne jetliner naar toe moeten, hoog boven land en water.