RADIOPROGRAMMA   ‘VLIEGWERK’

Lange afstandvluchten

De officiele luchtvaart met vliegmachines begon in 1903 met een vluchtje van 12 seconden. Twee jaar later bleven de gebroeders Wright met hun zelfbouwvliegtuigen al een half uur in de lucht. In de tijd daarna legde men zich toe op technische verbeteringen, maar ook snelheid werd een factor van belang. In 1913 begonnen de Schneider Trophy Airraces voor 'seaplanes', vliegtuigen met drijvers. Dit stimuleerde de bouw van snelle vliegtuigen, die tevens de grondslag vormden voor de militaire luchtvaart, die in de Eerste Wereldoorlog verder ontwikkeld werd. Van lange afstandvluchten was nog geen sprake.

Na de 'Great War' kwam de civiele luchtvaart weer in beeld. In Amerika betrof het vooral het postvervoer door de lucht over lange afstanden. In Europa ging het om passagiersvervoer en om luchtverbindingen naar de koloniën aan de andere kant van de wereld. Men had grotere en zeer betrouwbare vliegtuigen nodig, met betere vliegeigenschappen en sterkere motoren. Daarnaast moest men een veilige route zien te vinden boven onbekend en gevaarlijk gebied. Tot 8 à 10 jaar na die Eerste Wereldoorlog vloog men in Europa eigenlijk alleen maar bij daglicht. 'Bij donker' vliegen leverde nog teveel problemen en gevaren op.

De Amerikaanse postvluchten van 'coast to coast' begonnen in 1921. Twee jaar later legde men een verlichtingssysteem aan langs een deel van de route en vanaf 1924 waren er geregelde nachtpostvluchten. Het was echt pionierswerk.  

De eerste lange afstandsvluchten over water gebeurden met vliegboten of met vliegtuigen op drijvers. In mei 1919 vlogen drie Amerikaanse vliegboten richting Engeland. 'Eentje maar', kwam veilig in Plymouth aan, na 57 uur en 16 minuten vliegen over 6.315 km (met een stuk of acht tussenlandingen). Twee maand later vond de eerste non-stopvlucht over de Atlantische Oceaan plaats, in een Britse Vickers Vimy-bommenwerper met extra brandstoftanks en twee Rolls Royce motoren. De tocht van Ierland naar Newfoundland was bijna 16,5 uur vliegen. 

Ook in 1919 geschiedde de eerste vlucht van Engeland naar Australië, weer in  die tweemotorige Vickers-bommenwerper. Twee Australische militaire vliegers maakte de trip van 18.175 km in nog geen 28 dagen. Ze verdienden er een prijs van 10.000 pond mee en werden in de adelstand verheven. Australië zelf werd 'overland' voor het eerst doorkruist in 1919; ook nog 4000 km die in 46 vlieguren volbracht werden.

De eerste vliegtocht in 1920 van Engeland naar Zuid-Afrika telde vooral tegenslagen. Bij ongelukken gingen twee vliegtuigen verloren en met de derde kist kwamen beide onverschrokken piloten na ruim anderhalve maand te Kaapstad aan. Ook zij kregen een geldprijs en werden door de Britse koning in de adelstand verheven.

De eerste 'vlucht om de wereld' begon in 1924 te Seattle/Washington. Van de vier 'Douglas World Cruiser'-amfibietoestellen volbrachten er maar twee de rondreis, die 44.340 km lang was en 175 dagen duurde (Beide toestellen -tweedekkers op drijvers- staan nu in Amerikaanse luchtvaartmusea). In datzelfde jaar maakte een KLM-toestel de tocht van Schiphol naar Batavia in Nederlandsch-Indië. Een reis van 28 dagen en het begin van de latere, geregelde luchtlijn.

In mei 1927 stak Charles Lindbergh met zijn eenmotorige 'Spirit of St. Louis' solo de Atlantische Oceaan over. Hij werd in Frankrijk als een held ingehaald. Tezelfdertijd mislukte door een noodlanding in Perzië, de lange afstandvlucht non-stop Engeland-India. Pas twee jaar later lukt dit een vlieger met een navigator.

De eerste vlucht over de Grote Oceaan geschiedde in 1928 met de Fokker F.VIIa-3m 'Southern Cross' vanaf Oakland/Californië. Aan boord waren twee vliegers, een navigator en een telegrafist, waaruit de rol van de radioverbindingen en goede navigatie al naar voren komt. Ze legden 11.890 km af in een vliegtijd van 89 uur en 38 minuten. 

Een nog steeds befaamde 'tocht om de wereld' werd in augustus 1929 gemaakt door het grote luchtschip 'Graf Zeppelin' onder commando van luchtschipper dr. Hugo Eckener. Ze vertrokken uit Lakehurst/New Jersey en keerden daar na 21 dagen, 7 uur, 34 minuten weer terug.

Diezelfde Charles Lindbergh maakte met zijn vrouw, in 1933 ook een 'vlucht rond de wereld', nu als technisch adviseur van Pan American Airways. Op zijn studiereis van 48.000 km deed  hij 21 landen aan. Er zat een PR-doel achter natuurlijk, maar de trip diende ook om ervaring op te doen voor 'geregelde' lange afstandsvluchten op luchtlijnen. Met name het vliegen over grote oppervlakten water was nog een heikel punt, qua veiligheid en qua navigatie. Lindbergh had 'voor nood' een experimenteel "Leuterlitz"-radiosetje mee, dat onverwoestbaar was en een bereik van 480km had.

De lange afstandvluchten werden nu meer en meer uitgeprobeerd voor commerciële lijndiensten. In 1934 kwam een geregelde luchtpostdienst Engeland-Australië tot stand en in 1935 begon de passagierslijn tussen Londen en Brisbane. PanAm ging in 1936 post en passagiers over de Grote Oceaan vervoeren. Bij al deze ontwikkelingen bleek de navigatie onderweg en in de buurt van de luchthavens steeds belangrijker te worden.

Navigatiehulpmiddelen in opkomst

De voorloper van de internationale luchtvaartorganisatie ICAO (CINA), regelde dat 'vliegtuigen voor openbaar verkeer' met 5 of meer personen een 'radiotelefonie-zend- en ontvangstation' aan boord moest hebben. Bij 10 passagiers en meer, moest het een radiotelegrafie-installatie zijn, waarvan de bediening niet door de vlieger mocht gebeuren. Duitsland had in 1926 al radio-apparatuur verplicht gesteld aan boord van grote vliegmachines. Zij hadden reeds ervaring opgedaan met hun Telefunken-radiobakens, die de Duitse zeppelins hielpen hun positie te bepalen. De Amerikanen ontwikkelden het 'equisignaal'-systeem met radiobakens. De Engelse Marconi-fabriek had zich vanaf 1919 al gespecialiseerd op radio-apparatuur aan boord van vliegtuigen

Presentatie: Jan Tuttel
Tekst: Jan Tuttel