RADIOPROGRAMMA   ‘VLIEGWERK’

Vliegtuigvleugels 

Alles wat zelfstandig vliegt, gebruikt vleugels om in de lucht te blijven. De natuur biedt hiervoor genoeg voorbeelden, want of je nu mei- of mestkever, dagpauwoog, vleermuis of buizerd bent - zonder vleugels wordt er niet gevlogen. De luchtvaartpioniers wisten dat en leerden ook van de natuurlijke 'voorgangers'. Otto Lilienthal bestudeerde het vliegen van vogels en schreef daar al een luchtvaartstudie over. Hij was een van de grootste uitvinders in de luchtvaart en stond aan de wieg van de zweefvliegerij.

Het eerste vliegen leek veel op het nadoen van vogels of vleermuizen. Zo gebruikte de Fransman Clement Ader, vleermuisachtige vleugels in z'n door een stoommachientje aangedreven vliegvehikel 'Eole', in 1890. Het ding hopte wel in de lucht, meer ook niet. In 1897 probeerde hij het weer met een nieuwe type, de 'Avion III', maar de pogingen mislukten.

De gebroeders Wright keken naar de vogels, om hun eerste vliegtuigen enige vorm van besturing te geven. Hun rolbesturingssysteem was geïnspireerd op de manier waarop de buizerds hun vleugeltippen verdraaien om de balans in de lucht te bewaren. In 1902 maakten de gebroeders meer dan 1000 proefvluchten met zweefvliegtuigen, waarin rolbesturing en richtingsbesturing gecombineerd waren. Pas nadat ze ook het hoogteroer goed onder controle kregen, gingen ze met de 'Flyer I' als eersten gemotoriseerd de lucht in. Dat vliegtuig was een dubbeldekker of tweedekker.

De vleugels zijn de draagvlakken bij het vliegen. Ze zijn zo geconstrueerd dat ze 'lift' geven. Dat wil zeggen dat er een opwaartse kracht ontstaat, als er lucht over de vleugel stroomt. Vorm en oppervlakte van de vleugels bepalen daardoor de vliegeigenschappen. In het begin werden tweedekkers gebruikt, want met een dubbel stel vleugels hoefde je niet zulke grote vleugels te bouwen. Een praktisch punt, toen men nog met spandraden en met linnen overtrokken vleugels werkte.

Ook driedekkers ('triplanes') zijn gebouwd, waarvan het Fokker-toestel van de 'Red Baron' in de Eerste Wereldoorlog wel de beroemdste was. Er is in 1907 zelfs geëxperimenteerd met veeldekkers, een soort luxaflexvleugel, maar dat vloog voor geen meter. De driedekkers verdwenen omstreeks de jaren twintig. Hun luchtweerstand was te hoog en de constructie te ingewikkeld

Tweedekkers of dubbeldekkers bleven nog lang in gebruik, zoals de 'Tiger Moth' als lesvliegtuig bij de vroegere Rijksluchtvaartschool. In de jaren zestig vlogen ze als 'afdankertjes' nog bij bosjes reclamevluchten boven de Asser TT. Nu zie je eigenlijk alleen de speciaal daarvoor gebouwde 'Pitts Special'-dubbeldekkers nog, als race- en aerobaticvliegtuig.

Vrijwel alle vliegtuigen zijn nu van het eendekker- of monoplane-type. Nadat de 'stijve vleugel' werd ontwikkeld, die geen ingewikkelde ophang- of steunconstructies nodig had, verdwenen de oude vleugelsoorten. De eerste vrijdragende eendekkers, met een houten vleugel zoals de Fokkers in de jaren twintig en dertig, hadden een vleugeldikte van soms 90cm in het midden.

Naarmate de techniek meer mogelijkheden bood voor metalen en kunststofvleugels, werden ze smaller, lichter en zelfs beweegbaar. Wie nu de oceaan oversteekt met United Airlines, ziet de vleugels van hun Boeing 777 ('Triple Seven') soepel doorbuigen. En toen in de jaren zestig de Starfighter (de 'One-Oh-Four') bij de Kon. Luchtmacht in gebruik kwam, werden er beschermstrips op de messcherpe vleugelrand geplaatst, als de toestellen op de lijn stonden. De modernste straaljagers hebben schuingeplaatste pijlvleugels, die ze naar believen kunnen verstellen. Vleugels zijn daarmee ook een 'vlieginstrument' geworden.

Lange en grote vleugels zie je vooral bij zweefvliegtuigen en spionagevliegtuigen, zoals de uit de 'Koude Oorlog' bekende U2 ('You Too'). Dat vliegtuig met z'n 33 meter vleugelwijdte vloog voor het eerst in 1955. Er vliegen nu nog 37 toestellen bij de Amerikaanse luchtmacht en bij de NASA. De gemoderniseerde versie van deze Lockheed Martin U-2S 'Dragon Lady' zal tot het jaar 2020 in gebruik blijven. 

In feite zijn we weer terug bij de natuur: de grootste zwevers (als albatrossen en zeearenden) hebben de grootste vleugels.

Presentatie: Joke van der Grift
Tekst: Jan Tuttel